100. rocznica urodzin Emanuela Rostworowskiego (8 I 1923)

Dziś mija okrągła, 100. rocznica urodzin Emanuela Rostworowski ego, historyka, autora ceniona podręcznika do dziejów XVIII wieku.

Emanuel Rostworowski urodził się 8 I 1923 roku w Krakowie jako syn wybitnego dramaturga Karola Huberta Rostworowskiego oraz Róży z Popielów. W 1939 r. ukończył gimnazjum (szkołę średnią), ale matury nie zdążył zdać przed wybuchem wojny. W czasie okupacji mieszkał u krewnych na wsi. Na konspiracyjnych tajnych kompletach zdał maturę i rozpoczął studia historyczne. Jawnie kontynuował je od 1945 roku. Po ukończeniu studiów w 1946 r. został asystentem profesora Józefa Feldmana, a potem profesora Władysława Konopczyńskiego. Dużym szokiem było dla niego wyrzucenie z pracy tego ostatniego z przyczyn politycznych. Rostworowski przystosował się do warunków. W 1950 r. został doktorem, a w 1955 r. docentem. W latach 1949-1955 pracował w Katedrze Historii Nowożytnej Powszechnej, a od czerwca 1951 w Katedrze Historii Polski Nowożytnej. Próbując uciec od marksistowskich nacisków, od 1952 r. związał się z pracami nad wydaniem Materiałów do dziejów Sejmu Czteroletniego. Wydawnictwo to dawało możność pracy wolnej od otoczki metodologiczno-ideologicznej. W pracy tej uczestniczył aż do wydania ostatniego VI tomu w 1969 roku.

Od 1955 r. był adiunktem w Instytucie Historii Polskiej Akademii Nauk. Od 1961 r. był profesorem nadzwyczajnym, a od 1971 r. – profesorem zwyczajnym.

Był mocno zaangażowany w redagowanie Polskiego Słownika Biograficznego. Od 1964 r. był jego redaktorem naczelnym. Stworzył do niego aż 60 haseł.

Emanuel Rostworowski był wybitnym znawcą XVIII wieku. Wśród jego prac dotyczących tej epoki wymienić można takie publikacje jak "Sprawa aukcji wojska na tle sytuacji politycznej przed Sejmem Czteroletnim" (1957), "O polską koronę. Polityka Francji w latach 1725-1733" (1958), "Legendy i fakty XVIII wieku" (1963), "Ostatni król Rzeczypospolitej. Geneza i upadek konstytucji 3 maja" (1966).

Osobno wymienić należy dwie inne jego prace. Wydane w 1985 r. "Popioły i kamienie" były książką osobistą, dotyczyły bowiem dziejów jego przodków – rodzin Rostworowskich i Popielów. Przede wszystkim warto jednak wspomnieć o podręczniku „Historia powszechna. Wiek XVIII”. Ów podręcznik wydany został w 1974 r., ale do dziś nie stracił swoich walorów i do dziś jest polecany studentom. Za życia autora publikacja wznowiona została trzykrotnie – w roku 1974, w 1980 i w 1984, a potem aż dziewięć (!) razy pośmiertnie – w 1994 roku, w 1995, w 1998, w 2000, w 2001, w 2002, w 2004 i w 2006.

Pomimo tego, iż podręcznik wydany był jeszcze w czasie PRL, wolny jest już od marksistowskich naleciałości. Jego specyfiką jest bardzo silny akcent położony na sferę kultury, a zwłaszcza sferę idei. Rzuca nowe światło na wiele zagadnień, wychodząc poza schematy. Przykładem może być na przykład przedstawienie rozbiorów Polski jako wymownego świadectwa europejskiego „starego ładu”, gdyż naruszały one przyjęte w Europie od dziesięcioleci czy nawet stuleci zasady prowadzenia polityki międzynarodowej i rywalizacji politycznej, albo zwrócenie uwagi na to, że powszechnie przyjęty jako data wybuchu rewolucji francuskiej rok 1789 w istocie nie odpowiada prawdzie i za rok wybuchu należałoby uznać raczej rok 1788, kiedy to już miały miejsce masowe przypadki nieposłuszeństwa władzy królewskiej we Francji, które wymusiły zwołanie Stanów Generalnych, co doprowadziło do już wydarzeń uznawanych za rewolucję. Warto też zwrócić na ogromną przekrojowość "Historii powszechnej. Wieku XVIII" oraz znakomity, literacki styl i przejrzystość narracji ułatwiające lekturę.

Emanuel Rostworowski zmarł 8 X 1989 r. w Krakowie. Pochowany został w rodzinnym grobowcu na cmentarzu parafialnym w Rybnej (wieś w woj. małopolskim, pow. krakowskim).