100. rocznica śmierci Stefana Żeromskiego (20 XI 1925)

Dziś mija okrągła, 100. rocznica śmierci jednego z najbardziej znanych polskich pisarzy – Stefana Żeromskiego.

Stefan Żeromski urodził się 14 X 1864 w Strawczynie w zaborze rosyjskim (obecnie województwo świętokrzyskie, powiat kielecki) w zubożałej rodzinie szlacheckiej. Dzieciństwo spędził w dzierżawionym przez jego ojca majątku Ciekoty (również dzisiejszy powiat kielecki). W 1874 zaczął uczęszczać do szkoły średniej w Kielcach. W tym czasie zmarli jego rodzice. Utrzymywał się z udzielania korepetycji młodszym uczniom. Nie udało mu się zdać matury. Chcąc się dalej kształcić, podjął naukę w Instytucie Weterynaryjnym w Warszawie, który matury nie wymagał. Nie skończył jednak tej uczelni. Brak środków rychło zmusił go do porzucenia studiów.

W następnych latach (1888-1891) pracował jako nauczyciel domowy w ziemiańskich dworach.

W 1892 roku wyjechał do Szwajcarii, gdzie pracował jako bibliotekarz w Muzeum Narodowym Polskim w Rapperswilu – placówce utworzonej w Szwajcarii przez polskich emigrantów. W 1897 roku wrócił do kraju. Nadal pracował jako bibliotekarz w Bibliotece Ordynacji Zamoyskich.

W 1895 opublikował swoją pierwszą książkę – zbiór nowel pod tytułem "Rozdziobią nas kruki, wrony...". Opowiadania te wydane zostały w zaborze austriackim pod pseudonimem, gdyż treść ich w wielu przypadkach podejmowała tematy zakazane przez rosyjską cenzurę, jak powstanie styczniowe, a zwłaszcza represje zaborcy z nim związane. Żeromskiemu temat powstania styczniowego był bardzo bliski, między innymi z racji udziału w tym zrywie jego ojca.

Oprócz tematyki patriotycznej innym ważnym i jeszcze częstszym elementem jego twórczości było zwracanie uwagi na sprawy krzywdy i wyzysku, pokazywanie ludzi szlachetnych i oddanych innym (jak n. p. w noweli "Siłaczka") . Starał się w swej twórczości poruszać serca czytelników, nie unikał spraw bolesnych, jak to ujmował – chciał "rozdrapywać rany, by nie zarosły błoną podłości".

W 1898 wydana została jego pierwsza powieść – "Syzyfowe prace". Podejmowała tematykę rusyfikacji uczniów w szkołach. Tytuł nawiązywał do końcowej nieskuteczności zabiegów zaborcy, przypominającej bezowocność pracy mitologicznego Syzyfa.

Twórczość Żeromskiego, pełna zarówno polskiego patriotyzmu, jak i ogólnoludzkiego humanitaryzmu, choć nieraz trudna w formie (Żeromski pisał w manierze nurtu zwanego Młodą Polską, cechującego się poetycką stylizacją i trudnym stylem), trafiła do serc czytelników. Jego proza zdobyła popularność na tyle dużą, że sam pisarz mógł w 1894 porzucić pracę bibliotekarza i skupić się wyłącznie na pracy literackiej.

W 1900 ukazała się kolejna ważna w jego twórczości powieść – "Ludzie bezdomni". W 1908 r. Żeromski został zmuszony do opuszczenia zaboru rosyjskiego. Wyjechał do Zakopanego, potem do Krakowa, później do Paryża. W tym czasie powstają następnego jego utwory – kolejne powieści ("Dzieje grzechu", powieść historyczna "Popioły", później "Uroda życia", szkic powieściowy "Wierna rzeka") nowele (kolejne dwa zbiory wydane w latach 1905 i 1908), a także dramaty (“Róża”).

W czasie I wojny światowej powrócił do kraju, do Zakopanego. Gdy w 1918 r. Polska odzyskiwała niepodległość, Żeromski współuczestniczył w organizowaniu władz tworzącego się państwa polskiego na Podhalu.

W 1919 r. zamieszkał w Warszawie. W latach 1919-1920, w czasie wojny z bolszewikami, był korespondentem wojennym. Agresja bolszewickiej Rosji była tematem jego noweli "Na probostwie w Wyszkowie".

Należał do założycieli Towarzystwa Przyjaciół Pomorza. Został pierwszym prezesem Związku Zawodowego Literatów Polskich. Stefan Żeromski w 1924 był nominowany do literackiej nagrody Nobla za książkę "Wiatr od morza".

Jego ostatnią powieścią i zarazem najważniejszym utworem w ostatnim okresie życia było "Przedwiośnie", w którym wyrażał niepokój o odrodzoną Polskę.

Stefan Żeromski zmarł 20 XI 1925 w Warszawie.

Poświęcono mu dwa muzea – muzeum w Warszawie w jego byłym mieszkaniu oraz muzeum w Nałęczowie w jego dawnej pracowni. Zaprojektował ją Jan "Koszczyc" Witkiewicz, w Radzyniu znany jako projektant plebanii. Żeromski jest patronem licznych szkół i ulic w całej Polsce, w tym ulicy w Radzyniu (na Osiedlu 100-lecia, potocznie nazywanym "Osiedlem pisarzy").