490. rocznica śmierci Bernarda Wapowskiego (25 XI 1535)

Dziś mija 490. rocznica śmierci Bernarda Wapowskiego – polskiego historyka, kronikarza, dyplomatę, geografa, kartografa, pisarza, mówcę, autora pierwszej mapy Polski i pierwszej mapy Europy Środkowej.

Bernard Wapowski urodził się około roku 1450 we wsi Radochońce (obecnie na Ukrainie, w obwodzie lwowskim, rejonie jaworowskim) Pochodził z rodziny szlacheckiej herbu Nieczuja, wywodzącej się z wsi Wapowce (obecnie woj. podkarpackie, pow. przemyski).

Kształcił się na uniwersytecie w Krakowie. Był tam uczniem Wojciecha z Brudzewa nauczającego nauk przyrodniczych. Zaprzyjaźnił się z innym sławnym jego uczniem, Mikołajem Kopernikiem. Potem podobnie jak Kopernik kontynuował edukację we Włoszech, a konkretnie w Bolonii, gdzie w 1505 r. uzyskał doktorat z prawa. Potem przez 10 lat przebywał w Rzymie. Pod koniec swego pobytu w Rzymie wspierał będącego wtedy w poselstwie prymasa Jana Łaskiego w walce o polskie interesy.

W 1515 r. wrócił do Polski. Sprawował różne godności duchowne, będąc kanonikiem w kilku kapitułach. Równocześnie pełnił też funkcje świeckie. Już król Jan Olbracht wykorzystywał go jako posła. Jeszcze bardziej cenił Wapowskiego król Zygmunt I Stary, który uczynił go swoim sekretarzem, a także nadwornym historiografem.

Wapowski wielokrotnie służył monarsze swą wiedzą i zdolnościami. Napisał serię panegiryków sławiących polską historię, a także zwycięstwo nad Moskalami w bitwie pod Orszą. Gdy w 1526 r. po wygaśnięciu mazowieckiej linii Piastów sejm dzielnicowy Mazowsza ociągał się ze zgodą na bezpośrednie wcielenie tej dzielnicy do Królestwa Polskiego, napisał pracę dowodzącą jej związków z resztą Polski i praw do niej polskiego króla.

Jako historiograf Bernard Wapowski przygotowywał wielką kronikę dziejów Polski. Do końca życia nie zdążył jej jednak ostatecznie zredagować, nie mówiąc już o publikacji. Pierwszy jej tom obejmujący historię Polski do roku 1380 zaginął. Reszta wydana została dopiero w XIX wieku. Co ciekawe to on jako pierwszy użył określenie o „Polsce od morza do morza”, komentując hołd mołdawskiego hospodara Stefana Wielkiego złożony w 1485 r. królowi Kazimierzowi Jagiellończykowi.

Jednakże najbardziej godne uwagi, bo pionierskie, są osiągnięcia Wapowskiego jako geografa i kartografa. Sporządził on mianowicie we współpracy z włoskim kartografem Markiem z Benewentu pierwszą mapę Polski. Była ona szczegółowa. Zaznaczone na niej były nie tylko największe ośrodki, ale także n. p. Lwów, Przemyśl, Tarnów, Rzeszów, Łańcut, Przeworsk, Olkusz, Sanok, jego rodzinne Wapowce oraz dziesiątki innych miast, miasteczek, rzek, zamków z terenu Królestwa Polskiego, Wielkiego Księstwa Litewskiego, Księstwa Mazowieckiego oraz Państwa Zakonu Krzyżackiego. Ta mapa Polski powstała w 1506 r., natomiast w 1526 r. już sam Wapowski, bez niczyjej pomocy, sporządził dwie kolejne mapy – mapę „Sarmacji”, to jest Europy środkowej i wschodniej, oraz nową mapę Polski i Litwy w skali 1:1000000. Niestety mapy te nie zachowały się do naszych czasów. Praktycznie wszystkie spłonęły w pożarze Krakowa w 1528 r., z wyjątkiem jednej, odkrytej przypadkiem w 1931 r. w oprawie rachunków kopalni w Wieliczce. Ona niestety też spłonęła w czasie II wojny światowej. Pozostały jednak jej kopie.

Bernard Wapowski zmarł 25 XI 1535 roku w Krakowie.

Za swoje zasługi został upamiętniony ulicami w Warszawie (w Ursusie), Krakowie (na Bronowicach) i Lublinie (na Wrotkowie) oraz... kraterem na Księżycu.