270. rocznica urodzin Hieronima Stroynowskiego (20 IX 1752)

Dziś przypada 270. rocznica urodzin Hieronima Stroynowskiego – polskiego duchownego, pijara, biskupa wileńskiego, ekonomisty, myśliciela politycznego, rektora Uniwerstytetu Wileńskiego.

Hieronim Stroynowski (Strojnowski) urodził się 20 IX 1752 roku w Chodaczkowie Wielkim koło Krzemieńca (obecnie na Ukrainie) w rodzinie szlacheckiej. W 1766 roku wstąpił do zakonu pijarów. Pracował jako nauczyciel. Wykazywał spore zdolności, dlatego przełożeni zakonni skierowali go w 1774 r. do prowadzonej przez zakon szkoły wyższej – Colegium Nobillium w Warszawie. Był tam jednym z pierwszych w Polsce wykładowców ekonomii. W swych poglądach na ekonomię był zwolennikiem szkoły zwanej fizjokratyzmem, podkreślającej znaczenie rolnictwa, ziemi i pracy. Był też przeciwnikiem ograniczeń w handlu: "Wszelkie monopolia w handlu, cechy, kompanie kupieckie (...) wszelkie od sprzedaży i kupna opłaty (...) czynią krzywdę sprzedawcom i kupcom (na których ostateczne straty i koszty spadają)". Przytoczone poglądy na handel przypominają poglądy liberałów, jednakże – co ciekawe – Stroynowski krytykował Adama Smitha, uważanego za twórcę liberalizmu. Różniło ich podejście do pieniądza i ziemi. Stroynowski uważał, że źródłem bogactwa jest "coroczna reprodukcja", a nie "bogactwo narodów", zwracał większą uwagę na rolnictwo, a mniejszą na pieniądz.

W 1780 roku Stroynowski został wykładowcą prawa natury na Akademii Wileńskiej, którym pozostał do 1808 roku.

W 1785 r. wydał swoją główną pracę – "Naukę prawa przyrodzonego" (pełny tytuł: "Nauka prawa przyrodzonego, politycznego, polityki ekonomicznej i prawa narodów". Jak wskazuje tytuł, Stroynowski przedstawiał tam swe poglądy na tematy związane z ekonomią, ale także z polityką. Profesor Andrzej Nowak w wydanej w 2020 r. znakomitej książce "Między nieładem a niewolą. Historia myśli politycznej" przytacza jego poglądy na temat suwerenności narodów – równości ich praw do niepodległości, niezależnie od wielkości. Pisał: "Iako wszyscy też ludzie, co do własności i wolności każdemu służącey, tak podobnież wszystkie Narody, podług przyrodzenia, są w tey mierze sobie równe: obszerność lub szczupłość kraiu, potęga lub słabość, co do udzielności i niepodległości Narodów, żadney nie czyni różnicy.”, a także: „1. aby inne Narody nie wydzierały i nie naruszały iego Właności, nie tamowały iego Wolności; 2. każdy Naród słusznie bronić się może mocą przeciw gwałtom i napaściom Narodów, swoię własność lub wolność naruszających; 3. aby wiernie zachowane były od innych Narodów zawarte z nim Ugody; 4. mieć w potrzebie wzaiemną pomoc i obronę od innych Narodów". Te poglądy wpisywały się w polską tradycję myśli politycznej reprezentowanej chociażby przez Pawła Włodkowica, podkreślającej prawo narodów do wolności i pokoju. Warto to przypominać, gdy niektórzy próbują wmawiać, że trzeba uznawać jakieś „strefy wpływów” mocarstw. Nawiasem mówiąc, osobliwym zbiegiem okoliczności zaledwie rok przed wydaniem książki Stroynowskiego, to jest w roku 1784, Rosja po raz pierwszy podbiła Krym.

Hieronim Stroynowski współpracował z Komisją Edukacji Narodowej, będąc w gronie redagujących podręczniki. Podczas Sejmu Wielkiego uczestniczył w jego pracach. Znalazł się w grupie osób, które na zlecenie króla Stanisława Augusta opracowywały nowe prawa.

W 1799 r. Hieronim Stroynowski został rektorem Akademii Wileńskiej. Pozostał nim do 1808 roku. Starał się mimo zmienionej sytuacji politycznej i panowania rosyjskiego starał się utrzymać niezależność uczelni. W niemałym stopniu mu się to udało, podobnie jak utrzymanie i podniesienie jej wysokiego poziomu naukowego.

W 1808 roku został biskupem-administratorem diecezji wileńskiej. W 1814 roku został już pełnoprawnym biskupem wileńskim i pozostał nim do śmierci.

Hieronim Stroynowski zmarł 5 VIII 1815 roku.