150. rocznica śmierci Wincentego Pola (2 XII 1872)

Dziś mija okrągła, 150. rocznica śmierci Wincentego Pola – poety, geografa, etnografa, powstańca, kawalera Virtuti Militari.

Wincenty Pol urodził się 20 IV 1807 roku w Lublinie jako Wincenty Pohl. Był synem Niemca, austriackiego urzędnika. Matka pochodziła z rodziny francuskiej (Longschamps de Berier), ale spolonizowanej. Sama uważała się za Polkę i syna wychowywała w takim duchu. Już jako dorosły człowiek Wincenty nie tylko uważał się za Polaka, ale też spolszczył pisownię nazwiska, wyrzucając z niego "nieme h".

Wincenty Pol edukację zdobywał w kolegium jezuickim w Tarnopolu, potem gimnazjum we Lwowie, a następnie na tamtejszym uniwersytecie, gdzie studiował filozofię. W 1830 roku objął posadę zastępcy lektora języka niemieckiego na Uniwersytecie Wileńskim.

W kwietniu 1831 roku przyłączył się do powstania listopadowego, które ogarnęło swym zasięgiem także Litwę. Walczył pod dowództwem Dezyderego Chłapowskiego. Doszedł do rangi podporucznika, a za męstwo na polu bitwy otrzymał order Virtuti Militari.

Po upadku powstania przedostał się do Prus, skąd udał się do Saksonii. Razem z generałem Józefem Bemem organizowali w jej stolicy Dreźnie oraz w Lipsku pomoc dla polskich żołnierzy zmierzających z Polski do Francji. Oprócz tego pobyt w Dreźnie był dla Pola ważny z innego powodu. Poznał tam mianowicie przebywającego właśnie w saskiej stolicy Adama Mickiewicza, któremu pokazał swoje pierwsze próby literackie, dotąd pisane "do szuflady". Mickiewiczowi wiersze Pola się spodobały. Zachęcił go, by pisał dalej i by publikował swe utwory.

W 1832 r. Pol wrócił na teren zaboru austriackiego. W 1835 r. wydał swój tomik "Pieśni Janusza". Zawierał on wiersze nawiązujące do jego przeżyć z powstania, mające postać piosenek ludowych i żołnierskich. Były to m. in. "Grzmią pod Stoczkiem armaty", "Nie masz pana nad ułana", "Pożegnanie" ("Panna młoda jak jagoda"), "Panieneczko, Litwineczko". Zdobyły one niemałą popularność.

Poeta w latach 30. związany był początkowo z konspiracją patriotyczną i demokratyczną. Z czasem zaczął jednak uzyskiwać wsparcie materialne od zamożnego ziemiaństwa. Zrazu lawirował, potem ostatecznie przystał do nowego środowiska, które dopomogło mu osiągnąć stabilizację życiową. Najpierw został dzierżawcą majątku w Kalnicy (obecnie woj. podkarpackie, pow. leski), potem właścicielem folwarku Maryipol w Gliniku Mariampolskim (obecnie dzielnica Gorlic, miasta powiatowego w woj. małopolskim). Ostatecznie odciął się od demokratycznych zapatrywań po rabacji galicyjskiej w 1846, w trakcie której został dotkliwie pobity przez chłopów.

W okresie, gdy był jeszcze konspiratorem, musiał się często ukrywać. Często krył się w górach. Dało to początek jego fascynacji górami, a z czasem szerzej geografią. W latach 1840-1844 odbył szereg już naukowych, krajoznawczych wycieczek w Tatry i Beskidy. Odbywał też podróże po innych ziemiach Polski i Ukrainy – po Wołyniu, Podolu, Wielkopolsce i Pomorzu Gdańskim. Zbierał dokumentację naukową. Czerpał też inspiracje do swej twórczości literackiej.

W 1846 r. Pol osiadł we Lwowie. W latach 1847-1848 redagował tam "Bibliotekę ZNiO", czasopismo Zakładu Naukowego im. Ossolińskich. Nadal dużo podróżował.

Podczas Wiosny Ludów w zaborze austriackim w roku 1848 Pol należał do Gwardii Narodowej we Lwowie.

W 1849 roku został profesorem geografii na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Poza badaniami geograficznymi prowadził także badania etnograficzne. W 1852 r. został usunięty z UJ z przyczyn politycznych. Przez pewien czas mieszkał na Pokuciu, potem wrócił do Lwowa. Ostatnie lata życia spędził znowu w Krakowie. Tam zmarł 2 XII 1872 roku. Pierwotnie został pochowany na Cmentarzu Rakowickim, ale potem jego szczątki zostały przeniesione do Krypty Zasłużonych w kościele "Na Skałce".

Był już wspomniany we wcześniejszej części artykułu jego pierwszy tomik "Pieśni Janusza", który zdobył popularność. Uznaniem cieszył się też wydany w 1843 r. poemat "Pieśń o ziemi naszej" zawierający opisy polskich krajobrazów, a także życia i obyczajów ludu w różnych regionach Polski. W zainteresowaniach tych spotykały się twórczość literacka Pola z jego działalnością naukową.

W późniejszym etapie twórczości Pol odszedł od fascynacji ludem. Stał się głównie piewcą szlachty i jej przeszłości. W formie wierszowanych gawęd szlacheckich utrzymywane jest utwór "Pamiętniki J. P. Benedykta Winnickiego", którego kolejne trzy tomy ukazywały się w latach 1853-1855. W poemacie "Mohort" (1854) sławił Pol szlachcica-rycerza służącego ojczyźnie pod rozkazami króla i hetmana. Pol był też autorem innych gawęd, rapsodów, poematów historycznych Wśród innych utworów wymienić można też poemat "Wit Stwosz" (1857) poświęcony roli sztuki i artysty.

Za najważniejszy utwór późnego etapu twórczości uznawany jest wydany w 1863 r. żarliwie patriotyczny tomik "Pieśń o ziemi naszej", a zwłaszcza dwa wiersze z tego tomiku – "Sygnał," od pierwszych słów nazywany też "W krwawym polu srebrne ptaszę", oraz "Mazur" (też od pierwszych słów nazywany "Piękna nasza Polska cała").

Z okresu naukowej działalności Pola pochodzą jego prace geograficzne, m. in. "Rzut oka na północne stoki Karpat" (1851), "Północny wschód Europy pod względem natury" (1851). Napisał też trzytomowy zbiór szkiców popularnonaukowych "Obrazy z życia i natury" (t. 1- 1869, t. 2 – 1870). Trwałym wkładem Pola w geografię jest wymyślenie nazwy jednej z odnóg ujścia Wisły w jej delcie. Nazwał ją Wisłą Śmiałą. Nazwa ta funkcjonuje do dziś. Jest to jedno z ujść Wisły obok głównego ujścia, Motławy płynącej przez Gdańsk czy Nogatu płynącego przez Malbork i uchodzącego do Zalewu Wiślanego. Wisła Śmiała jest położona między głównym ujściem a Motławą.

W Lublinie, w którym Pol się urodził, działa Muzeum Dworek Wincentego Pola. Jest ono położone przy ulicy Kalinowszczyzna w dzielnicy o tej samej nazwie.