11 listopada, w 100-lecie odzyskania Niepodległości, w Radzyńskim Ośrodku Kultury odbyła się akademia, wieńcząca obchody tej wyjątkowej rocznicy. Z odczytem historycznym wystąpił prof. Dariusz Magier. Z kolei młodzież ze Szkoły Podstawowej nr 1 przygotowała na tę okazję interesującą część artystyczną.

Bohaterem odczytu prof. Dariusza Magiera był Bronisław Szlubowski, ostatni właściciel majątku z siedzibą w Radzyniu Podlaskim. Prof. Magier opowiadał o odzyskaniu Niepodległości w 1918 roku właśnie z perspektywy tego świadka historii, który zadecydował o przekazaniu perły rodowej, Pałacu Potockich, na rzecz skarbu państwa.

Szlubowski stał na stanowisku mówiącym, że Polacy sami muszą się o siebie i swoje państwo zatroszczyć. Na początku 1918 roku realne były jeszcze różne scenariusze. Jeżeli zwyciężyłby Niemcy na czele państw centralnych, Szlubowski nie widział wielkich szans dla Polski. Ziemie dawnej I Rzeczypospolitej stałyby się albo częścią Niemiec, albo byłyby w ich strefie wpływów. Dostrzegał zagrożenie ukrainizacji ludności na Kresach prowadzonej pod protekcją niemiecką. Polska jako państwo mogłoby być tylko strefą buforową pomiędzy Niemcami i Ukrainą.

Inna możliwością był brak wyraźnego zwycięzcy I wojny światowej i porozumienie mocarstw. Szlubowski nadzieję dla sprawy polskiej widział w słabnącej dynastii Habsburgów i monarchii austro-węgierskiej, która musiałaby szukać sojuszników przeciw rosnącej potędze Niemiec.

Nie był zwolennikiem republiki i demokracji. Chciał kontynuacji z przedrozbiorową historią I Rzeczypospolitej, która była monarchią. W jego wizji polskim królem byłby Karol Habsburg.

Trzecim wariantem było zwycięstwo państw ententy, z Rosją lub bez Rosji. W udziale Rosji w zwycięskiej koalicji radzyński dziedzic widział największe niebezpieczeństwo. Nie wierzył w możliwość istnienia niezależnego państwa polskiego przy silnym państwie rosyjskim.

W przypadku wyłączenia Rosji z wojny widział szansę na wskrzeszenie Polski w graniach Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Za największych sprzymierzeńców sprawy polskiej uważał Węgrów, z którymi nigdy nie wchodziliśmy w konflikty.  Rozumiał zarazem jak wielkie istnieje zagrożenie ze strony bolszewickiej Rosji. Był zwolennikiem wojny interwencyjnej przeciw siłom rewolucyjnym w koalicji z państwami zachodnimi. Jednocześnie wiedział, że z polskiej perspektywy rewolucja była dobrym omenem dla sprawy polskiej, ponieważ na krótką chwilę osłabiła wschodnie mocarstwo. Jednak w dłuższej perspektywie słusznie przewidywał, że Polaków ze strony komunistów nie czeka nic dobrego.

Był świadomy wyjątkowości chwili w sytuacji geopolitycznej i szansy danej naszemu narodowi prze Opatrzność. Widział jednak różne niebezpieczeństwa. Przewidywał przeniesienie niechęci do administracji zaborczej na własne państwo. Przestrzegał też przed anarchią i sporami ideologicznymi wewnątrz elit narodowych. Szlubowski, który umarł w 1939 roku, był myślicielem politycznym dużego formatu. Trafnie zarysował możliwe scenariusze rozwoju wypadków politycznych, a jego przestrogi pozostają aktualne do dzisiaj.

Ostatnim elementem świętowania Niepodległości był występ artystyczny uczniów ze Szkoły Podstawowej nr 1, ukazujący w telegraficznym skrócie wydarzenia od utworzenia szkoły elementarnej w Radzyniu w 1818 roku do czasów współczesnych przez pryzmat historii naszego miasta i wyjątkowych postaci, którzy urodzili się właśnie tutaj...