460. rocznica śmierci Jana Tarnowskiego (16 V 1561)

Dziś mija 460. rocznica śmierci Jana Amora Tarnowkiego, hetmana wielkiego koronnego, wybitnego polskiego dowódcy.

Jan Amor Tarnowski urodził się w 1488 roku w Tarnowie jako syn Jana Amora Tarnowskiego i Barbary z Rożnowa, wnuczki Zawiszy Czarnego.Tarnowscy herbu Leliwa byli jedną z potężniejszych rodzin magnackich tego okresu. Ich nazwisko wzięło się od siedziby – Tarnowa.

Jan Tarnowski już od młodości był związany z wojskowością. Pierwszą wojną, w jakiej brał udział, była wojna moskiewsko-litewska w latach 1507-1508. Dowodził w niej jako rotmistrz oddziałem kawalerii. Brał udział w późniejszych walkach z Moskalami, w tym w słynnej bitwie pod Orszą, podczas której swych podkomendnych poprowadził do śmiałej i skutecznej szarży. Tarnowski uczestniczył też w walkach z Tatarami

W latach 1518-1520 podróżował po Europie i Bliskim Wschodzie. Po powrocie do kraju wziął udział w ostatniej wojnie polsko-krzyżackiej. Później dowodził oddziałami posiłkowymi, wysłanymi dla wsparcia Węgrów walczących z Turkami. Spóźniły się one jednak. Belgrad upadł, a Turcy nie kontynuowali kampanii. Dane było jednak Tarnowskiemu walczyć z Turkami, gdy w 1524 roku wtargnęli oni na Podole. Nie udało się ich rozbić.

W 1527 roku Jan Tarnowski został przez króla mianowany hetmanem wielkim koronnym. Funkcję te pełnił w zasadzie dożywotnio, choć pięć razy (!) z niej rezygnował i cztery razy obejmował z powrotem. Przyczyną był trudny charakter hetmana, który był konfliktowy i obrażalski.

Gwałtowny charakter odczuwali też jego podwładni. Srogość sprawiała jednak, iż wzbudzał mores i łatwiej utrzymywał dyscyplinę.

Za największe osiągnięcie uważa się bitwę pod Obertynem. Była bitwa stoczona dla odparcia najazdu mołdawskiego. Mołdawia zgłaszała pretensje do pogranicznego terytorium – Pokucia. Ambitny hospodar Piotr Raresz, zwany Petryłą, postanowił zdobyć je siłą. 22 VIII 1531 roku doszło do bitwy pod Obertynem. Mołdawianie mieli ogromną przewagę liczebną, ich wojsko liczyło bowiem około 17 tysięcy żołnierzy, podczas gdy pod komendą Tarnowskiego było tylko 4452 jeźdźców i 1167 piechurów, czyli sumie 5619 ludzi.Hetman kazał przenieść obóz spod samego Obertyna na pobliskie płaskowzgórze. Stworzył t. zw. tabor, czyli jakby "ruchomą twierdzę" z pospinanych łańcuchami wozów. W jego południowo-zachodnim rogu ustawił artylerię. Nie zważając na ostrzał wroga, nie pozwalał atakować, bo wiedział, że to skończy się klęską. Miał nadzieje, że wróg zaatakuje i da się wciągnąć w zasadzkę. Petryła domyślił się zamiarów polskiego dowódcy i nie kazał atakować taboru, natomiast popełnił inny błąd, wydając rozkaz podjęcia próby otoczenia Polaków. Tarnowski wykorzystał to. Polecił uderzyć w kierunku przeciwnym niż kierunek marszu Mołdawian, co zmusiło ich do nadmiernego rozciągnięcia szeregów. Później wykorzystał to do wzięcia ich w kleszcze i rozerwania szyków nieprzyjaciela. Udało się odnieść świetne zwycięstwo nad ponad trzykrotnie liczebniejszym przeciwnikiem i zwycięsko zakończyć wojnę.

Jan Tarnowski wykazał się też zdolnościami podczas wojny litewsko-moskiewskiej w latach 1534-1535. Była to jedyna wojna Litwy z Moskwą, w której to Litwa była stroną ofensywną. Chciała odzyskać obszary zagarnięte przez Moskali w poprzednich wojnach. Dowództwo Zygmunt Stary powierzył polskiemu hetmanowi, a nie litewskiemu hetmanowi Jerzemu Radziwiłłowi. Tarnowski kazał zaatakować Homel, a po jego zdobyciu Starodub. To drugie miasto zdobyto dzięki... podkopowi. Nagły wybuch zdumiał obrońców grodu.

W 1538 roku Tarnowski dowodził w kolejnej wojnie z Mołdawią, podczas której Polacy oblegali Chocim.

W 1558 roku Jan Tarnowski wydał poświęconą wojskowości książkę Consilium rationis bellicae. Jest to polski wykład teorii wojennej XVI wieku. Jego autor korzystał podczas pisania z własnych doświadczeń, być może także z podobnych prac z innych krajów. Historycy wojskowości spierają się odnośnie tej ostatniej kwestii. Publikacja ta wywarła przemożny wpływ na staropolską sztukę wojenną.

Tarnowski był nie tylko świetnym wojskowym, ale także człowiekiem zapobiegliwym w sferze materialnej. Dobrze zarządzał swymi majątkami i pozyskiwał nowe. Wykorzystywał zasługi dla pozyskiwania nadań. To powodowało ambiwalentny stosunek szlachty do niego: podziw i wdzięczność przeplatały się z falami krytyki.

Jan Tarnowski zmarł 16 V 1561 roku w swoim majątku w Wiewiórce (obecnie woj. podkarpackie, pow. Dębicki). Pochowany został w krypcie katedry w Tarnowie. W świątyni jest jego ozdobny renesansowy nagrobek. Radzyński czytelnik może dostrzec pewne podobieństwo do nagrobka Mniszchów w kościele w Radzyniu.