Wpływy stylu zakopiańskiego w Radzyniu i okolicach

Nieco zaskakującą rzeczą jest to, że w Radzyniu i jego okolicach napotkać można przykłady stylu architektonicznego zwanego zakopiańskim.

Ów styl wymyślił Stanisław Witkiewicz starszy (1851-1915), krytyk sztuki, architekt, malarz i pisarz. Był on zafascynowany kulturą góralską, zwłaszcza zaś drewnianym budownictwem podhalańskim. Pod jego wpływem stworzył, a później przez lata konsekwentnie lansował, nowy styl architektoniczny, który nazwał stylem zakopiańskim. Cechami tego stylu są: wysokie kamienne podmurówki, strome dachy, werandy i ganki ozdobione wyrzynanymi deszczułkami, trójkątne szczyty z motywem promieni słonecznych. Według projektów Witkiewicza wybudowano w tym stylu kilka budynków w Zakopanem, m.in. willę "Pod Jedlami" (1897) i Muzeum Tatrzańskie (1913).

Styl zakopiański był to jednym ze stylów architektonicznych, których zwolennicy chcieli uczynić stylem narodowym. Ostatecznie podobnie jak "rywale" (n. p. style wiślano-bałtycki, swojski, dworkowy i inne) nie uzyskał tego statusu, jednakże zdobył niemałą popularność, i to nie tylko w rejonach górskich, ale w całej Polsce. Jego wpływy są widoczne także… w Radzyniu i jego okolicach.

Jest to o tyle ciekawe, że w naszym mieście budynek mające pewne cechy tego stylu zaprojektował... bratanek twórcy stylu zakopiańskiego, Jan Witkiewicz (1881-1958). Chodzi o plebanię przy kościele p. w. Trójcy Świętej. Trzeba jednak zaznaczyć, iż nie jest to czysty styl zakopiański, a raczej pomieszanie stylu zakopiański ze stylem dworkowym, i to nawet z przewagą tego ostatniego. Wpływu stylu zakopiańskiego jest widoczny w spadzistym dachu. Obecna plebania została wybudowana po tym, jak poprzednia spaliła się w czasie II wojny światowej. Parterową część wybudowano w 1948 roku, natomiast piętro dobudowano już po śmierci projektanta, w 1963 roku. Do budowy wykorzystano gruz z rozebranego kościółka p. w. Najświętszego Serca Pana Jezusa. Plebania stoi na południe od kościoła, zaś frontem skierowana jest na wschód. Fasada ozdobiona jest kolumnami stylizowanymi na kolumny doryckie oraz podtrzymywanym przez nie gzymsem. Niewiele osób wie, że plebania została zaprojektowana przez znanego architekta.

Bliżej "czystego" stylu zakopiańskiego jest przebieralnia na stadionie klubu Orlęta-Spomlek. Powstała podobnie jak cały stadion, w 1932 roku, 8 lat po powstaniu klubu Orlęta Radzyń. Pierwotnie była bramą basenu i przebieralnią dla kąpiących się. Służyła też jako szatnia piłkarska dla grających na stadionie. Drewniany budynek przebieralni frontem zwrócony jest na południe. Pośrodku jest otwór przelotowy służący niegdyś jako brama. Po bokach są w środku dwa pawilony. Spadzisty dach nawiązujący do stylu zakopiańskiego niegdyś był kryty dachówką, obecnie blachą. Obecnie nie ma już tam basenu, a piłkarze mają szatnie w innym miejscu. W dawnej przebieralni mieści się izba pamięci klubu Orlęta-Spomlek Radzyń Podlaski.

Jeszcze wyraźniejsze ślady stylu zakopiańskiego widać w willi rodziny Prejznerów zwanej potocznie Prejznerówką. Ów dom tej rozgałęzionej w Radzyniu i okolicach, umuzykalnionej rodziny stoi przy ulicy Partyzantów. Mogą go kojarzyć uczniowie Liceum Ogólnokształcącego, z którego okien go widać. Ma on spadzisty dach oraz trójkątny szczyt z motywem promieni.

Podobny do Prejznerówki był niegdyś budynek szkoły powszechnej (potem podstawowej) w Turowie w gminie Kąkolewnica zbudowany w latach 1934-1935. Też miał spadzisty dach i trójkątny szczyt. Inna cechą łączącą go już nie ze stylem zakopiańskim, ale tylko z Prejznerówką, były duże okna z aż ośmioma szybkami. Widać to na przedwojennym zdjęciu. Wielka przebudowa z lat 1989-1994, podczas której dobudowano piętro i nowe skrzydło, spowodowała, że budynek zupełnie zatracił swój pierwotny wygląd i styl.

Jeszcze jedną budowlą zdradzającą wpływy stylu zakopiańskiego znajdującą się na terenie powiatu radzyńskiego jest leśniczówka w Suchowoli w gminie Wohyń. Wybudowano ją w 1924 roku. Ma spadzisty dach oraz trójkątny szczyt z motywem promieni. Położona jest na północny zachód od zespołu pałacowego w Suchowoli, połączona z nim t. z.w Drogą Paradną. Jest drewniana, kryta blachodachówką.