190. rocznica urodzin Aleksandra Czekanowskiego

Dziś mija 190. rocznica urodzin Aleksandra Czekanowskiego, polskiego geografa, geologa i entomologa, badacza Syberii.

Aleksander Czekanowski urodził się 12 II 1833 roku w Krzemieńcu (obecnie na Ukrainie). Ukończył studia medyczne, geograficzne i geologiczne. Po ukończeniu studiów uczestniczył w badaniach geologicznych Krymu.

W 1863 r. uczestniczył w konspiracji związanej z wspieraniem trwającego wtedy powstania styczniowego. Został za to aresztowany i zesłany na Syberię. Początkowo zesłano go do Irkucka, skąd został przeniesiony w okolice Brackiego Ostrowa. Pomimo ciężkich warunków nawet na zesłaniu kontynuował badania przyrodnicze – geologiczne, a także entomologiczne (czyli związane z owadami). Uzyskał w tym wsparcie innych Polaków-zesłańców zajmujących się nauką, m. in. Benedykta Dybowskiego i Fryderyka Schmidta.

Po pewnym czasie dzięki wstawiennictwu Cesarskiego Towarzystwa Geograficznego uzyskał od rosyjskich władz złagodzenie warunków zesłania i oficjalne zezwolenie na działalność naukową. Prowadził badania geograficzne i geologiczne w okolicach jeziora Bajkał. W latach 1871-1875 odbył trzy ekspedycję naukowe badające ogromne obszary Syberii (m. in. wzdłuż rzek Leny i Olenioka). Przebył około 25 tysięcy kilometrów w ciężkich warunkach klimatycznych. Wykonane przez niego szkice stały się podstawą do sporządzenia pierwszych map Syberii bez „białych plam”. Jego badania miały szeroki zakres – obejmowały geografię, geologię i biologię (zwłaszcza entomologię). Zebrał spore, ciekawe zbiory przyrodnicze. Pewien szwajcarski profesor zainteresował się głośnym paleobotanicznym odkryciem Czekanowskiego – dużymi złożami szczątek roślin z jury.

W 1874 r. Czekanowski wydał 500-stronicową, opatrzoną licznymi mapami książkę zawierającą jego dotychczasowe odkrycia.

W 1876 r. został całkowicie uwolniony z katorgi. Otrzymał też funkcję kustosza Muzeum Mineralogicznego w Petersburgu. Jednakże niedługo po tym – 30 X 1876 roku – popełnił samobójstwo.

Od jego nazwiska pochodzi nazwa Gór Czekanowskiego na Syberii (dokładniej w Jakucji między dolnym Oleniokiem a deltą Leny), pojedynczej góry w górach Chamar-Daban koło Bajkału, szeregu wymarłych wykopaliskowych roślin, a także szeregu żyjących gatunków roślin i zwierząt, m.in. tojadów – rodzaju roślin z rodziny jaskrowatych); ostrołódek – rodzaju roślin z rodziny bobowatych (łacińska nazwa: Oxytropis czekanowskii), strzebli Czekanowskiego (ryby) i innych. Jest też patronem ulic w Lublinie (na Wrotkowie), w Pruszczu Gdańskim i w Zielonej Górze.