Dziś mija okrągła, 100. rocznica śmierci Włodzimierza Przerwy-Tetmajera – polskiego malarza, grafika, pisarza, działacza politycznego, jednego z patronów roku 2023.

Włodzimierz Przerwa-Tetmajer urodził się 31 XII 1861 roku w Harklowej (obecnie woj. małopolskie, pow. nowotarski) w rodzinie ziemiańskiej. Był przyrodnim bratem znanego poety Kazimierza Przerwy-Tetmajera. Studiował malarstwo w Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie, potem jeszcze w Monachium i Paryżu. Poza tym ukończył także filologię klasyczną na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. W 1890 r. osiadł we wsi Bronowice koło Krakowa (obecnie część miasta), ożeniwszy się z chłopką Anną Mikołajczykówną. Dekadę później jego szwagierka (młodsza siostra żony), Jadwiga Mikołajczykówna, wyszła za mąż za poetę Lucjana Rydla. To właśnie zdarzenie stanowiło inspirację dla napisania przez Stanisława Wyspiańskiego najsłynniejszego z jego dramatów – "Wesela". Sam Włodzimierz Tetmajer stał się pierwowzorem postaci Gospodarza.

Tetmajer jako malarz malował głównie sceny rodzajowe z życia chłopów, czego przykładami są m.in. obrazy "Muzykanci w Bronowicach" (1891), "Święcone" (1897), "Zaloty" (1894) "Procesja w Bronowicach" (1900), "Dorobek" (1905), "Wiosna w Bronowicach" (1909). Współpracował z Janem Styką i Wojciechem Kossakiem przy tworzeniu "Panoramy Racławickiej". Malował polichromie do kościołów ("Panteon wielkich Polaków" z katedry na Wawelu, "Alegoria Polski umarłej" w katedrze w Kaliszu, polichromia z kościoła w Bieczu). Tworzył też ilustrację do książek, m.in. Kazimierza Przerwy-Tetmajera i Lucjana Rydla.

Jako pisarz tworzył sztuki dla teatru ludowego (m. in. "Piast" z 1901 r.). Napisał zbiór artykułów i opowiadań "Noce letnie" (1902), poemat o Tadeuszu Kościuszce "Racławice" (1916), tomik wierszy "Marsz Skrzyneckiego" (1916). Pośmiertnie (w 1926 r.) ukazał się zbiór wierszy żałobnych na śmierć syna "Przeznaczenie".

Włodzimierz Przerwa-Tetmajer był też zaangażowany politycznie. Z początku był związany z ruchem narodowo-demokratycznym, z tajną Ligą Narodową, potem jednak, w roku 1907, znalazł się w gronie założycieli Polskiego Stronnictwa Ludowego. Z jego ramienia był w latach 1911-1918 posłem do austriackiego parlamentu. Działał też na rzecz ruchu strzeleckiego w Galicji i Legionów Polskich. W 1918 r. wystosował w parlamencie w Wiedniu rezolucję domagającą się utworzenia niepodległego państwa polskiego z dostępem do morza.

W czasie wojny polsko-bolszewickiej w 1920 r. działał w Komitecie Obrony Państwa. W 1921 r. w Wąbrzeźnie założył Polski Instytut Narodowy, mający bronić spraw polskich na Pomorzu. Odznaczony został Krzyżem Odrodzenia Polski, pośmiertnie Krzyżem Niepodległości i Gwiazdą Górnośląską. Zasiadał w kapitule Krzyża Odrodzenia Polski.

Włodzimierz Przerwa-Tetmajer zmarł 26 XII 1923 roku. Pochowany został na Cmentarzu Bronowickim (obecnie w granicach Krakowa).

Włodzimierz Przerwa-Tetmajer jest patronem Szkoły Podstawowej nr 50 w Krakowie (w dawnych Bronowicach). Senat RP ustanowił go jednym z patronów roku 2023.