80. rocznica urodzin Marka Grechuty (10 XII 1945)

Dziś mija okrągła, 80. rocznica urodzin Marka Grechuty – znakomitego polskiego piosenkarza, poety, autora tekstów piosenek, kompozytora, jednego z najważniejszych przedstawicieli nurtu poezji śpiewanej, jednego z najbardziej oryginalnych artystów polskiej muzyki popularnej.

Marek Grechuta urodził się 10 XII 1945 roku w Zamościu. Przez kilka lat mieszkał w Chylicach koło Warszawy, po czym rodzina po kilku latach wróciła do Zamościa. Już od 7. roku życia Grechuta uczył się gry na fortepianie. Wydawało się jednak, że wcale nie zwiąże swoich losów z muzyką, ponieważ po ukończeniu szkoły średniej (I LO im. Jana Zamoyskiego w Zamościu) zaczął studiować architekturę na Politechnice Krakowskiej. Co więcej przez długi czas jest bardzo dobrym studentem.

Przełomowy w jego życiu był dla niego rok 1966, kiedy to razem z przyjacielem Janem Kantym Pawluśkiewiczem założyli Kabaret Architektów "Anawa", który ze studenckiego kabaretu przeobraził się w zespół towarzyszący mu przy występach. Obok piosenek żartobliwych coraz częściej zaczęły pojawiać się liryczne, by w końcu zdominować repertuar. Tworzyli je najczęściej Grechuta i Pawluśkiewicz. Obaj komponowali, Grechuta pisał własne teksty albo sięgał po wiersze klasyków. W 1967 r. zespół Anawa wystąpił na Festiwalu Piosenki Studenckiej, na którym zdobył dwie pierwsze nagrody za piosenkę "Tango Anawa".

https://www.youtube.com/watch?v=9A3eYlQCcm8&list=RD9A3eYlQCcm8&start_radio=1

Jednocześnie przebojem stała się piosenka "Będziesz moją panią":

https://www.youtube.com/watch?v=pHs4eovIQzM&list=RDpHs4eovIQzM&start_radio=1

W 1968 r. Anawa wystąpiła już na festiwalu piosenki w Opolu, zdobywając nagrodę za piosenkę "Serce" słowa: Andrzej Nowicki i Lilianna Wiśniowska, muzyka: Jan Kanty Pawluśkiewicz).

https://www.youtube.com/watch?v=Og9sQgce5kg&list=RDOg9sQgce5kg&start_radio=1

W 1969 r. nagrany został film telewizyjny "I będziesz moją panią" złożony z połączonych ze sobą teledysków do piosenek Grechuty i Anawy – wspomnianych wyżej "Będziesz moją panią" i "Serca", a także "Niepewności" (zaadaptowanego na piosenkę wiersza Adama Mickiewicza), "Gdy zabrakło ci uśmiechu" oraz łączącej liryczność i humor piosenki "Nie dokazuj".

"Niepewność":

https://www.youtube.com/watch?v=VBDYT4wJAa4&list=RDVBDYT4wJAa4&start_radio=1

"Nie dokazuj":

https://www.youtube.com/watch?v=fOULwRpDAeA&list=RDfOULwRpDAeA&start_radio=1

Z wczesnego etapu twórczości pochodzi też piosenka "Pomarańcze i mandarynki" do słów Juliana Tuwima.

https://www.youtube.com/watch?v=PbuByYZtFy0&list=RDPbuByYZtFy0&start_radio=1

W 1970 r. wychodzi pierwsza płyta Grechuty i jego zespołu – "Marek Grechuta & Anawa", a rok później (1971 r.) druga – "Korowód".

Pierwszy z wymienionych albumów zawierał poezję śpiewaną – zaadaptowane na piosenki wiersze klasyków polskiej literatury (Adama Mickiewicza, Stanisława Wyspiańskiego, Tadeusza Micińskiego, Józefa Czechowicza, Juliana Przybosia) oraz teksty autorstwa samego Grechuty.

Drugi album z wymienionych albumów"Korowód". uważany jest za jedno z najważniejszych dzieł polskiej muzyki popularnej dwudziestego wieku, a z upływem lat także za jedną z najbardziej oryginalnych europejskich płyt początku lat siedemdziesiątych. Uznanie zdobył zwłaszcza utwór tytułowy (tekst: Leszek Moczulski, muzyka: Marek Grechuta). Przebojem była też inna piosenka z tej płyty – "Dni, których jeszcze nie znamy". Dość znana także "Świecie nasz". Do obu słowa napisał sam Grechuta, a muzykę – Pawluśkiewicz. Na tej płycie była tylko jedna piosenka z tekstem klasyka – "Ocalić od zapomnienia" będąca muzyczną adaptacją pięknego wiersza Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego.

"Korowód":

https://www.youtube.com/watch?v=0KZ3AXqDjdU&list=RD0KZ3AXqDjdU&start_radio=1

"Dni, których nie znamy":

https://www.youtube.com/watch?v=tNnzUZSDNf0&list=RDtNnzUZSDNf0&start_radio=1

"Świecie nasz":

https://www.youtube.com/watch?v=fhw117j7LLg&list=RDqtSAVLVR6Po&index=2

"Ocalić od zapomnienia":

https://www.youtube.com/watch?v=pE_-mac9QU4&list=RDpE_-mac9QU4&start_radio=1

W tym samym 1971 r. Marek Grechuta decyduje się odejść z Anawy i założyć nowy zespół o nazwie Wiem. Nagrał z nim dwie płyty – "Droga za widnokres" (1972) i "Magia obłoków" (1974).

Tytułowa piosenka z albumu "Droga za widnokres":

https://www.youtube.com/watch?v=9DW7wEag6w0&list=RD9DW7wEag6w0&start_radio=1

Tytułowa piosenka z albumu "Magia obłoków":

https://www.youtube.com/watch?v=qtSAVLVR6Po&list=RDqtSAVLVR6Po&start_radio=1

Twórczość Marka Grechuta zdobyła szerszą popularność, ale zarazem była ambitna. Uznanie zdobywały piękne teksty oraz pełna wrażliwości i wyczucia ich interpretacja.

Interesującym świadectwem popularności piosenek bohatera niniejszego artykułu może być "podmianka", jaką dokonali twórcy serialu "Podróż za jeden uśmiech" na podstawie powieści przygodowej dla młodzieży Adama Bahdaja. W oryginale zakochana ciotka głównego bohatera stale słuchała będącej przebojem w czasie wydania książki piosenki "Gdy mi ciebie zabraknie". W kręconym już w latach 70. serialu została ona zamieniona na wspomnianą wcześniej "Niepewność" z repertuaru Grechuty.

W 1976 r. Marek Grechuta odnowił współpracę z Janem Kantym Pawluśkiewiczem. Reaktywowali oni Anawę.

W 1977 r. Grechuta nagrał płytę "Szalona lokomotywa" z piosenkami ze spektaklu muzycznego pod samym tytułem, będącego adaptacją sztuki Witkacego. Najbardziej znaną piosenką z tego przedstawienia i albumu jest "Hop, szklankę piwa".

Potem Marek Grechuta nagrał jeszcze osiem płyt: "Pieśni Marka Grechuty do słów Tadeusza Nowaka" (1979), "Śpiewające obrazy" (1981), "W malinowym chruśniaku" (1984), "Wiosna ach to ty" (1987), "Krajobraz pełen nadziei" (1989), "Piosenki dla moich rodziców" (1991), "Dziesięć ważnych słów" (1994), "Niezwykłe miejsca" (2003).

Tytułowa piosenka z płyty "Wiosna, ach to ty":

https://www.youtube.com/watch?v=3NQnnhlRWmc&list=RD3NQnnhlRWmc&start_radio=1

Poza wspomnianymi albumami są też albumy koncertowe – "Upojenie" (1994), "The best" (1997), "Serce" (2001), "Unikaty" (2006), pośmiertnie wydane płyty z koncertem z Warszawy z 1973 r., z Opola z 1976 r. , z Krakowa z 1981 r., z Krakowa z 1984 r. (wszystkie z 2014 r.), minialbumy "Serce" (1969), "Maryla Rodowicz i Marek Grechuta" (1977), "Kraków" nagrany razem z zespołem Myslovitz (2003), single "Gaj" / "Mały barek w Santa Cruz" (1977, nagrany razem z Marylą Rodowicz, "Muza pomyślności" / "Głos" (1978), "Hop szklankę piwa” / "Song o ciszy" (1979, nagrany razem z Jonaszem Koftą).

Grechuta występował w słynnej Piwnicy pod Baranami oraz intensywnie koncertował, nie tylko w Polsce, ale także w innych krajach europejskich, w Ameryce Północnej, a nawet w Australii.

Poza kolejnymi albumami wydał też tomiki poezji "Będziesz się uśmiechać" (1985) "Sztandary" (1988) "Na serca dnie" (1990) "Krajobraz pełen nadziei" (1990). Oprócz tego malował.

Grechuta konsekwentnie pozostawał poza głównym nurtem muzyki popularnej, aczkolwiek w 2003 roku nagrał utwór "Kraków" wspólnie z młodszym o pokolenie zespołem Myslovitz.

https://www.youtube.com/watch?v=qKV3KATvl74&list=RDqKV3KATvl74&start_radio=1

Jego późniejsze albumy podobnie jak wczesne były doceniane przez krytykę, natomiast w przeciwieństwie do wcześniejszych nie zdobyły większej popularności. Szczególnie należy ubolewać, iż tak stało się w przypadku albumu "Dziesięć ważnych słów" z 1994 roku, o którym warto napisać coś więcej. Jest to przykład albumu koncepcyjnego. Na tej płycie jest 10 piosenek: "Ojczyzna", "Wolność", "Władza", "Prawo", "Praca", "Wiedza", "Solidarność", "Natura", "Sztuka" i "Miłość". Tytuły wszystkich utworów, jak widać, składają się tylko z jednego słowa i jest to we wszystkich przypadkach – jak mówi tytuł samego albumu – ważne słowo, nazwa jakiegoś ważnego pojęcia, o którym opowiadają słowa piosenki. Są to teksty piękne i mądre, zwłaszcza tekst "Ojczyzny". Warto przypomnieć tę płytę, bo jest bardzo niedoceniana.

"Ojczyzna":

https://www.youtube.com/watch?v=q4tw4CUAoIk&list=RDq4tw4CUAoIk&start_radio=1

Marek Grechuta zmarł 9 X 2006 roku w Krakowie. Został pochowany w alei zasłużonych tamtejszego Cmentarza Rakowickiego.

Jest patronem ulic w Bielawie, Opolu, Ostrowie Wielkopolskim, Radomiu, Słupsku, Turku i Zamościu, polskiej szkoły w miejscowości Porsgrunn w Norwegii, amfiteatru Miejskiego Domu Kultury w Świnoujściu (od 2014 r.), Parku Krakowskiego (od 2018 r.). Artystę upamiętnia Grechuta Festival odbywający się corocznie w Krakowie. Piosenka "Dni, których nie znamy" jest nieoficjalnym hymnem kibiców drużyny piłkarskiej Korona Kielce. W 2025 w 80. rocznicę urodzin Sejm RP w uznaniu wybitnej twórczości Marka Grechuty oraz jego trwałego wpływu na polską kulturę Sejm wyraził wdzięczność oraz oddał hołd artyście.