200. rocznica urodzin Ignacego Łukasiewicza (8 III 1822)

W tym roku mija okrągła, 200. rocznica urodzin Ignacego Łukasiewicza, wynalazcy lampy naftowej, jednego z patronów roku 2022.

Ignacy Łukasiewicz urodził się 8 III 1822 roku w Zadusznikach (obecnie powiat mielecki) w zubożałej rodzinie szlacheckiej. W latach 1836-1840 kształcił się w Rzeszowie, gdzie ukończył cztery klasy tamtejszego gimnazjum. Jego rodziny nie stać było na opłacenie dalszej nauki, co zmusiło przyszłego twórcę przemysłu naftowego do wczesnego podjęcia pracy. Przez kilka lat praktykował w aptekach – najpierw w Łańcucie, potem w Rzeszowie. W latach 1845-1846 uczestniczył w konspiracji niepodległościowej w ramach Towarzystwa Demokratycznego Polskiego. Z tego powodu został uwięziony przez Austriaków. W areszcie był trzymany przez rok, aż do roku 1847. Po wyjściu na wolność znalazł znowu pracę w aptece "Pod złotą gwiazdą" we Lwowie, której właścicielem był Piotr Mikolasch. Równocześnie podjął studia – początkowo na Uniwersytecie Jagiellońskim, potem na Uniwersytecie Wiedeńskim. Uzyskał tytuł magistra farmacji. Wrócił po tym do Lwowa i ponownie zaczął pracować w aptece Mikolascha. Na jego zlecenie podjął badania nad substancjami, które mogłyby być używane jako lekarstwa. Jedną z nich była nafta. Jak się okazało, nie dało się jej wykorzystać jako medykamentu. Jednak to, że dobrze się paliła, podsunęło Łukasiewiczowi inny pomysł. Uznał mianowicie, iż można by skonstruować lampę, w której źródłem światła byłoby spalanie nafty. Łukasiewicz zlecił to zadanie montującemu dotąd lampy olejne blacharzowi Adamowi Bratkowskiemu, z czego ów się wywiązał.

Lampa Łukasiewicza miała kształt cylindryczny. Zbiornik na naftę zrobiony był z grubej blachy zabezpieczającej przed pożarem. Rurkowy palnik osłonięty był perforowaną osłoną, która pozwalała na prawidłowy przepływ powietrza. Specjalny kominek osłaniał ssący, porowaty knot i zapewniał ekonomiczne spalanie się nafty.

Pierwszym zastosowaniem nowo skonstruowanej lampy było oświetlenie wystawy apteki "Pod złotą gwiazdą". Jednak prawdziwą sensację wywołało to, co wydarzyło się 31 VII 1852 roku. Wtedy to wykorzystano lampy naftowe w lwowskim szpitalu do oświetlenia sali, w której odbywała się operacja. Wspomnianą wyżej datę uważa się za symboliczny początek przemysłu naftowego.

Światło dawane przez lampę naftową było tak jasne, że była to prawdziwa rewolucja.

W 1854 roku Łukasiewicz wespół z Tytusem Trzecieskim i Karolem Klobassą Zrenckim założył pierwszą na świecie spółkę naftową, która miała wydobywać ropę naftową i eksploatować ją. W tym czasie Łukasiewicz wyprowadził się z Lwowa i wydzierżawił aptekę w Gorlicach, które były położone bliżej bliżej terenów roponośnych. Ropa bowiem znana była w Karpatach już od dawna, ale nie zdawano sobie sprawy z tego, jak może być wykorzystywana. Chłopi używali jej jedynie jako smaru. W omawianym okresie to się zmieniło. Pierwszą miejscowością, w której podjęto eksploatację, była Bóbrka (obecnie powiat krośnieński, gmina Chorkówka). Nastąpiło to w 1854. Dwa lata później otwarto destylarnię w Ulaszowicach (obecnie część Jasła), w następnych latach kolejne w innych miejscowościach.

Sam Łukasiewicz w 1858 przeprowadził się z Gorlic do Jasła, a rok później z Jasła do Brzostka. W 1859 spotkała go też tragedia – zmarła jego córka. W tym samym roku miało też miejsce inne nieszczęście – spłonięcie destylarni w Polance (obecnie dzielnica Krosna). Pod wpływem tego zdarzenia zlikwidował aptekę w Brzostku. Postanowił całkowicie zerwać z aptekarstwem i zająć się wyłącznie sprawom przemysłu naftowego. Przeniósł się do wspomnianej Polanki i nadzorował budowę nowej rafinerii w miejsce zniszczonej.

Cały czas pracował nad udoskonaleniem przetwórstwa ropy, efektem czego były nagrody za eksponowane produkty naftowe na wystawach w Jaśle, Lwowie i Wiedniu.

Stale udoskonalał również na terenie kopalni w Bóbrce technikę wiercenia otworów. Wprowadził do użytku wiertnicę ręczną (1862), później zastosował maszyny parowe do napędu wiertnic. Czynił też starania o założenie szkoły górniczej w Bóbrce. Ostatecznie powstała ona w 1885 roku w Ropiance.

W 1863 wspierał finansowo powstanie styczniowe, a po jego upadku pomagał byłym powstańcom.

W 1865 Łukasiewicz kupił wieś Chorkówka (obecnie powiat krośnieński) i przyległy folwark Leśniówka. Założył tam kolejną rafinerię.

Do końca życia kontynuował rozwijanie przemysłu naftowego, zakładanie kolejnych kopalni i rafinerii. Dzięki temu stał się człowiekiem powszechnie szanowanym i bardzo zamożnym. To umożliwiło mu wspomniane wyżej kupienie folwarku. Jako człowiek znany z uczciwości, szlachetnego charakteru i altruizmu chętnie dzielił się swoim bogactwem z innymi. Zdobywszy majątek, rozwinął na dużą skalę działalność dobroczynną. W Bóbrce otworzył leczniczy zakład kąpielowy jodowo-bromowy, w Chorkówce kaplicę dla miejscowej ludności, a w miejscowości Zręcin ufundował ze swoim wspólnikiem Klobassą kościół w stylu neogotyckim. Założył też Szkołę Koronkarską dla dziewcząt w Chorkówce, którą prowadziła jego żona Honorata. Budował też inne szkoły, kościoły, drogi i mosty. To wszystko zjednało mu wielki szacunek. Papież Pius IX w dowód uznania dla jego dobroczynności nadał mu tytuł szambelana papieskiego i odznaczył Orderem Świętego Grzegorza.

Lampy naftowe zaś przez długi czas były głównym źródłem oświetlenia w domach i instytucjach w Polsce i na świecie w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku. Dopiero z czasem zaczęły być wypierane przez oświetlenie elektryczne, choć w niektórych wsiach były używane jeszcze w latach 50. i 60. XX wieku. Być może niektórzy starsi czytelnicy artykułu jeszcze je pamiętają.

Ignacy Łukasiewicz zmarł 7 I 1882 w Chorkówce. Pochowany został na cmentarzu w Zręcinie.

Jest jednym z kilku najbardziej znanych polskich wynalazców. Za życia poza wspomnianym orderem od papieża zyskał tytuły honorowego obywatela Krosna i honorowego obywatela Jasła. Jest patronem Politechniki Rzeszowskiej, Sieci Badawczej Łukasiewicz oraz Muzeum Przemysłu Naftowego i Gazowniczego w Bóbrce. Pamiątki po nim zobaczyć można w Muzeum Podkarpackim w Krośnie. Ignacy Łukasiewicz jest też patronem kilkudziesięciu ulic w całym kraju (najwięcej na Górnym Śląsku i oczywiście w woj. podkarpackim) oraz mostu na rzece Jasiołce w Świerzowej Polskiej (pow. krośnieński). Został też ogłoszony patronem roku 2022.