150. rocznica urodzin generała Stanisława Hallera (26 IV 1872)

Dziś mija okrągła, 150. rocznica urodzin generała Stanisława Hallera, jednego z dowódców w czasie wojny z bolszewikami w 1920 roku, ofiary sowieckiej zbrodni w Charkowie.

Stanisław Haller urodził się 26 IV 1872 roku w Polance Hallera w zaborze austriackim (obecnie woj. małopolskie, pow. krakowski) w rodzinie ziemiańskiej o niemieckich korzeniach, która pod koniec średniowiecza przybyła do Polski i z czasem całkiem się spolonizowała. Jego odległy przodek, Jan Haller (1463-1525), był pierwszym wydawcą drukowanych książek w Polsce. Z kolei stryjecznym bratem Stanisława Hallera był Józef Haller – dowódca "Błękitnej armii" i jeden z "ojców niepodległości".

Stanisław Haller szkołę średnią ukończył w Bielsku (obecnie Bielsku-Białej). Zaczął studia na politechnice w Dreźnie w Niemczech, rzucił je jednak i wstąpił do armii austriackiej. Służył w niej aż do rozpadu Austro-Węgier. W okresie I wojny światowej był szefem sztabu twierdzy w Krakowie, potem walczył na froncie włoskim, gdzie zastały go koniec wojny, rozpad Austro-Węgier i odzyskanie przez Polskę niepodległości. Wrócił do kraju i zgłosił się do armii odradzającego się państwa polskiego. Został mianowany komendantem wojskowym Krakowa, a potem szefem sztabu Okręgu Generalnego Kraków.

W 1919 r. został mianowany szefem Sztabu Generalnego Wojska Polskiego. Uczestniczył w wyprawie kijowskiej. Potem złożył dymisję i poprosił o przydzielenie go do jednostki liniowej. Prośba została przyjęta. Został dowódcą 13. Dywizji Piechoty. W drugiej połowie sierpnia postawiono go na czele grupy operacyjnej, w skład której weszła 13. Dywizja Piechoty i 1. Dywizja Jazdy. Dowodzona przez niego grupa odegrała istotną rolę podczas bitwy pod Komarowem – jednej z ważniejszych bitew wojny z bolszewikami. We wrześniu 1920 r. gen. Haller został dowódcą 6. Armii i członkiem Rady Wojennej. Za swe zasługi z okresu walk z bolszewikami został w 1922 r. odznaczony Orderem Virtuti Militari – najwyższym polskim odznaczeniem wojskowym.

W latach 1921-1923 generał był inspektorem armii we Lwowie. W 1923 r. ponownie został szefem Sztabu Generalnego. W grudniu 1925 r. zrezygnował z tej funkcji. Jego dymisji nie przyjęto, przez co formalnie wciąż był szefem sztabu, faktycznie jednak był nim jego zastępca.

W trakcie przewrotu majowego w 1926 r. opowiedział się po stronie rządu. Zaraz po tym poprosił o przeniesienie w stan spoczynku, co też nastąpiło.

Po odejściu z wojska osiadł w rodzinnym majątku ziemskim. Wstąpił do Akcji Katolickiej – kościelnej organizacji społecznej. Zaczął też sympatyzować z endecją. Wstąpił do Obozu Wielkiej Polski. Pisał artykuły do czasopism "Czas" i "Głos Narodu".

W 1939 r. po wybuchu wojny chciał wstąpić z powrotem do wojska, ale nie dostał przydziału. W trakcie wojennego zamieszania trafił na Wołyń, gdzie został aresztowali go Rosjanie. Wysłali oni go do obozu dla internowanych oficerów w Starobielsku.

W kwietniu 1940 r. został zabity podczas masowego mordowania polskich oficerów pod Charkowem, które było równoczesne ze zbrodniami w Katyniu.

Utworzony w latach 90. cmentarz ofiar tej zbrodni został uszkodzony w trakcie obecnej wojny, prawdopodobnie celowo.

Generał Władysław Sikorski typował generała Stanisława Hallera na dowódcę polskiej armii w ZSRR. Dopiero, gdy nie udało się z oczywistych powodów go odnaleźć, nominację tę otrzymał generał Władysław Anders.

W 2007 r. prezydent Lech Kaczyński awansował pośmiertnie Stanisława Hallera na generała broni.