Święty Jakub Starszy, apostoł

Dziś Kościół wspomina świętego Jakuba zwanego Starszym lub Większym, jednego z 12 apostołów.

Nie wiadomo dokładnie, gdzie i kiedy się urodził. Wiadomo jedynie, że pochodził z Galilei, że był synem Zebedeusza i Salome oraz bratem Jana Ewangelisty. Obaj pracowali jako rybacy do czasu, gdy zostali powołani przez Jezusa na apostołów.

Z początku obaj nie do końca rozumieli Mistrza. Pewnego razu wysłali swoją matkę, by poprosiła Jezusa, by jej synowie zasiedli obok jego tronu – jeden po prawej stronie, drugi po lewej. Jezus, domyślając się, że kobieta prosi w imieniu synów, odpowiedział bezpośrednio im, że nie wiedzą, o co proszą. Podobnym świadectwem początkowego niezrozumienia było zaproponowanie Jezusowi, by zesłał ogień na niegościnnych Samarytan. Od tego czasu Jezus ironicznie nazywał ich „synami gromu”.

Z czasem jednak obaj zaczęli powoli pojmować charakter misji mesjasza. Jezus wyróżnił ich, razem ze św. Piotrem zabierając na górę Tabor, gdzie doszło do zdarzenia zwanego Przemienieniem Pańskim.

Wprawdzie najważniejszym apostołem i pierwszym papieżem Chrystus uczynił świętego Piotra, ale to świętego Jana spośród wszystkich apostołów lubił najbardziej. Jakub razem z bratem i Piotrem należał do swoistego „kręgu większego zaufania” wśród apostołów. Temu właśnie też Jakub zawdzięcza przydomki Starszy i Większy, mające go odróżnić od drugiego Jakuba pośród apostołów – syna Alfeusza Kleofasa i Marii, kuzyna samego Chrystusa, zwanego Młodszym albo Mniejszym. W tych przydomkach chodziło prawdopodobnie nie o wiek, tylko o rangę oraz pierwszeństwo w przyłączaniu się do Chrystusa.

Jakub Starszy podobnie jak pozostali apostołowie był uczestnikiem Ostatniej Wieczerzy, widział Go po Zmartwychwstaniu, a po Wniebowstąpieniu doświadczył Zesłania Ducha Świętego.

Według późniejszych przekazów Jakub Starszy miał nieść Ewangelię na Półwyspie Iberyjskim, na terenach dzisiejszych Hiszpanii i Portugalii. Później jednak wrócił do Palestyny. Wiadomo z Dziejów Apostolskich, że został ścięty na rozkaz króla Heroda Agryppy. Tym samym św. Jakub stał się drugim po świętym Szczepanie chrześcijańskim męczennikiem, a pierwszym spośród apostołów. Zgładzony został po cichu, bez procesu. Nastąpiło to w roku 43 albo 44.

Kilka wieków później jego szczątki zostały ekshumowane i przetransportowane aż do Hiszpanii. Zaginęły podczas najazdu arabskiego, jednakże w 813 roku udało się je odnaleźć. Wokół grobu wyrosła miejscowość – Santiago de Compostela, nazwana tak, bo Santiago to hiszpańska wersja imienia Jakub, natomiast Compostela to zhispanizowane łacińskie określenie oznaczające „Miejsce Gwiazdy”, bowiem przy szukaniu grobu dostrzeżono jaskrawą gwiazdę, którą uznano za znak. Odkrycie grobu wywołało wielką sensację nie tylko w Królestwie Asturii, gdzie się to wydarzyło, czy szerzej w innych państwach Półwyspu Iberyjskiego, ale w całej zachodniej Europie. Był to jedyny grób apostoła na zachód od Włoch. Zaczęły w tym kierunku zmierzać pielgrzymki. Już w 855 r. zorganizowano szlak pielgrzymkowy. W latach 877-899 zbudowano pierwszą bazylikę. W 997 r. została ona zburzona przez arabskich najeźdźców pod wodzą Almanzora, ale potem odbudowana. Najważniejsze szlaki pielgrzymkowe wiodły przez Francję i prowadziły z trzech centrów – z Paryża, z Vezeley i z Le Puy. Drogi te spotykały się w Hiszpanii w wąwozie Roncevalles. Poza francuskimi szlakami był też szlak pielgrzymów z Włoch prowadzący we Francji przez Arles, Montpellier i Tuluzę. Był też szlak wzdłuż wybrzeża, z którego korzystali przybysze z Wysp Brytyjskich. W innych, odleglejszych krajach też pojawiały się szlaki pielgrzymkowe. W XI w. królowie i biskupi zatroszczyli się o pielgrzymów, budując schroniska, szpitale i mosty. Pielgrzymi udający się do Santiago de Compostela zakładali charakterystyczny strój z szerokim kapeluszem. Często na znak, że są pielgrzymami zmierzającymi do grobu św. Jakuba nosili muszlę będącą symbolem tego świętego. Szczyt popularności pielgrzymek przypadł na wiek XIII. Pielgrzymki do sanktuarium św. Jakuba różnią się charakterem od pielgrzymek na Jasną Górę znanych w Polsce. Pielgrzymi wędrowali tam indywidualnie albo w małych grupach.

Szlaki pielgrzymi w kierunku Santiago de Compostela miał znaczenie nie tylko religijne, ale szerzej kulturowe. Istnienie sanktuarium miało też wpływ na rozwój hiszpańskiej tożsamości. W tamtym czasie stanowiło to też pokrzepienie dla mieszkańców Półwyspu Iberyjskiego, którzy prowadzili słynną rekonkwistę, czyli odzyskiwanie obszarów zagarniętych przez muzułmanów.

Święty Jakub Starszy jest patronem Hiszpanii, Portugalii, walki z islamem, czapników, hospicjów, szpitali, kapeluszników, pielgrzymów, sierot. Jego symbolami są kapelusz, kij pielgrzyma, bukłak lub manierka, a przede wszystkim muszla.

Pod wezwaniem świętego Jakuba są katedry w Santiago de Compostela, w Rydze na Łotwie, w Szybeniku w Chorwacji, zaś w Polsce – archikatedra w Szczecinie i konkatedra w Olsztynie, a także zabytkowy średniowieczny gotycki kościół w Toruniu. W naszym kraju sanktuarium św. Jakuba Starszego znajduje się w Jakubowie (woj. dolnośląskie, pow. polkowicki). W Polsce św. Jakub Większy jest ponadto patronem kościołów m.in. w Warszawie, Gdańsku (dwóch!), Częstochowie, Płocku, Skierniewicach, Brzesku, Łebie, Tucholi i innych miejscowościach.

W diecezji siedleckiej, do której należy Radzyń i większość powiatu radzyńskiego, pod wezwaniem św. Jakuba Starszego są dwie parafie – parafia w Piotrowicach (woj. lubelskie, pow. rycki) i w Przesmykach (woj. mazowieckie, pow. siedlecki). W archidiecezji lubelskiej, do której należy południowa część powiatu radzyńskiego, jest jedna parafia pod wezwaniem apostoła – parafia w Głusku, niegdyś miasteczku, obecnie części Lublina. Jest tam zabytkowy XVIII-wieczny kościół.

Wizerunki świętego Jakuba Starszego zobaczyć można w herbach Olsztyna, Pakości, Sobótki, Opatowca (najmniejszego miasta w Polsce), gminy Jakubów i gminy Pałecznica. Z kolei w herbie Morąga jest wizerunek... pielgrzyma zmierzającego do sanktuarium w Santiago de Compostela.

Imię Jakub jest jednym z najpopularniejszych imion w Europie, w tym w Polsce. Po hebrajsku "Jaaqob" oznacza "Niech Bóg strzeże". Według danych ze stycznia 2022 r. w Rzeczpospolitej Polskiej było 416,8 tysiąca Jakubów. Imię to jest 9. pod względem popularności imieniem męskim w naszym kraju.