Święty Benedykt z Nursji

Dziś przypada kościelne wspomnienie świętego Benedykta z Nursji, twórcy słynnej reguły zakonnej, głównego patrona Europy.

Święty Benedykt urodził się około roku 480 w Nursji (obecnie Norcia we Włoszech). Pochodził z zamożnej rodziny właścicieli ziemskich. Pobierał nauki początkowo w rodzinnej miejscowości, potem w Rzymie. Przerwał studia w Wiecznym Mieście, będąc zniesmaczony tamtejszymi stosunkami, przede wszystkim korupcją. Przede wszystkim jednak pragnął zostać mnichem. Osiadł początkowo we wsi Enfide. Szybko jednak opuścił to miejsce i przeniósł się do miejscowości Subiaco. Znalazł tam ciszę i dogodną grotę. Jakiś inny mnich podarował mu habit.

Z czasem jednak po okolicy rozniosła się wieść o świątobliwym mężu. Do Benedykta zaczęli dołączać uczniowie. Co więcej powstałej w ten sposób wspólnocie podporządkowało się kilkanaście innych grup. To był zaczątek zakonu benedyktynów.

Święty Benedykt opuścił Subiaco i razem z grupą najwierniejszych uczniów stworzył nowy klasztor w nowym miejscu – na górze Monte Cassino. Były tam ruiny dawnej rzymskiej fortecy. Jest to istniejący do dziś słynny klasztor.

Święty Benedykt nie ograniczył się do stworzenia wspólnoty zakonnej i kierowania nią. Podjął się znacznie dalej idącego zadania, a mianowicie stworzenia całej koncepcji życia zakonnego.

Monachizm, czyli ruch zakonny, tworzył się żywiołowo mniej więcej już od II wieku. Niektórzy chcieli pójść dalej niż zwykli chrześcijanie, dlatego żyli w ubóstwie, samotnie lub w niewielkich grupach. Przez dłuższy czas był to jednak ruch samorzutny, niezorganizowany i chaotyczny. Z tego powodu pojawiały się niekiedy złe tendencje. Obok rzeczywiście pobożnych bywali też ludzie szukający łatwego życia bez pracy. Bywały też przypadki przesadnych, ekstremalnych umartwień. Święty Benedykt postanowił uporządkować kwestię życia zakonnego poprzez stworzenie regulującej jego zasady reguły. Nie był zupełnym nowatorem, bo już w pierwszej połowie IV w. pierwszą regułę stworzył święty Pachomiusz, który zresztą stanowił dla niego inspirację. Niemniej to właśnie reguła św. Benedykta stała się bardzo popularna i zaczęła stanowić podstawę dla życia zakonnego w Europie. Także sposób urządzenia klasztoru w Monte Cassino stał się inspiracją dla innych późniejszych klasztorów.

Warte odnotowania jest to, że święty Benedykt podkreślał, by obok modlitwy i ascezy w życiu zakonników dużą rolę odgrywała także praca. Głównym hasłem zakonu benedyktynów było "ora et labora" – "módl się i pracuj".

Odnotować warto też to, iż reguła św. Benedykta jest stosunkowo umiarkowana. Nie idzie w kierunku zbyt daleko idących umartwień tak jak reguły wschodnie. Skupia się bardziej na sferze duchowej.

Istotną nowością wprowadzoną przez świętego była stabilność, to znaczy stałe przebywanie przez zakonnika w jednym klasztorze. Dzięki temu zakony zaczęły nabierać bardziej zorganizowanej struktury.

Warto na marginesie odnotować pewną ciekawostkę. Otóż słowo "zakon" w większości języków słowiańskich oznacza "prawo". W polskim też kiedyś miało takie znaczenie, czego śladem jest nazywanie kiedyś żydów "starozakonnymi", to znaczy uznającymi "stare prawo". Potem jednak w polszczyźnie słowo przebyło ewolucję. Zaczęło oznaczać nie prawo, ale regułę zakonną, ostatecznie zaś stało się określeniem zgromadzeń kierujących się tego typu regułami.

Sława świętego Benedykta rozeszła się szeroko. Stworzony przez niego model zakonny rozpowszechnił się w Europie. Mnisi benedyktyńscy, a także inni mnisi na nich się w mniejszych czy większym stopniu się wzorujący, odegrali dużą rolę w dziejach Europy, zwłaszcza w dziejach kultury. Zasłynęli chociażby jako kopiści, którzy ratowali różne starożytne dzieła, które bez tego zaginęłyby. Wczesne średniowiecze określa się czasem mianem "wieków benedyktyńskich". Do dziś w języku funkcjonuje powiedzenie "benedyktyńska praca" oznaczające pracę żmudną. Duchowieństwo zakonne stało się oddzielną, wpływową grupą w duchowieństwie jako takim. W późniejszych wiekach niejednokrotnie zakładano nowe zakony, często kierując się podobnymi przesłankami co święty Benedykt.

Wśród osób, na które święty Benedykt wywarł wpływ była też... jego własna siostra-bliźniaczka Scholastyka, która, podziwiając dzieło brata, postanowiła zacząć tworzyć podobne zgromadzenia zakonne dla kobiet. Rodzeństwo regularnie zresztą raz na jakiś spotykało się i dzieliło się doświadczeniami. Scholastyka podobnie jak jej brat została świętą.

Święty Benedykt z Nursji zmarł 21 III 547 roku na Monte Cassino.

Benedyktyni przez długie wieki (od VI do XII wieku) byli najpotężniejszą rodziną zakonną na świecie. Ich klasztory dochodziły do liczby kilku tysięcy, a liczba mnichów dochodziła do wielu dziesiątków tysięcy. Z modelu życia benedyktyńskiego wyrosły inne rodziny zakonne, m.in. cystersi, kameduli, oliwetanie, sylwestryni i trapiści.

Dziś już benedyktyni nie odgrywają już aż takiej roli, choć sam zakon istnieje do dziś. Do dnia dzisiejszego istnieje też klasztor na Monte Cassino, choć był aż czterokrotnie niszczony (w 584 r. przez Longobardów, w 883 r. przez Arabów, w 1346 r. przez trzęsienie ziemi i w 1944 r. przez walki podczas II wojny światowej).

Benedyktyni byli też przez wieki obecni w Polsce. Przybyli oni do Polski już pod koniec X wieku wraz ze św. Wojciechem. Pierwsze ich zgromadzenie powstało w Międzyrzeczu (obecnie miasto powiatowe w woj. lubuskim). W następnych dziesięcioleciach powstało ich więcej. Najsłynniejszym klasztorem benedyktynów w Polsce jest wybudowany w XI wieku i istniejący do dziś klasztor w Tyńcu koło Krakowa. Obecnie poza Tyńcem są w naszym kraju jeszcze dwa klasztory benedyktyńskie – klasztor w Lubinie koło Kościana oraz klasztor w Biskupowie. W dawnych czasach było ich o wiele więcej.

Z zakonu benedyktynów wywodziło się kilkunastu papieży. Szczególną rolę odegrał pierwszy z nich, św. Grzegorz I Wielki, który promował kult założyciela zakonu, z którego się wywodził, dokumentował cuda dokonywane przez niego albo za jego wstawiennictwem, oraz przekazał informacje biograficzne dotyczące św. Benedykta.

Obok kilkunastu papieży, którzy byli benedyktynami, warto też wspomnieć szesnastu papieży noszących imię Benedykt. Pontyfikat ostatniego z nich miał miejsce już w obecnym stuleciu. Kardynał Josef Ratzinger nieprzypadkowo wybrał na imię papieskie właśnie imię Benedykt. Wcześniej, bo w 1963 r., papież Paweł VI, ogłosił św. Benedykta z Nursji głównym patronem Europy. Jest on też patronem organizacji Opus Dei, pracujących, speologów (badaczy jaskiń) i włoskich architektów, a także orędownikiem umierających. Jego wspomnienie przypada 11 VII.