20. rocznica śmierci Czesława Niemena (17 I 2004)

Dziś mija okrągła, 20. rocznica śmierci Czesława Niemena, właściwie Czesława Wydrzyckiego, polskiego piosenkarza, kompozytora, multiinstrumentalisty, autora tekstów.

Czesław Juliusz Wydrzycki urodził się 16 II 1939 roku w Starych Wasiliszkach (obecnie na Białorusi). Jako dziecko śpiewał w kościelnym chórze. Uczęszczał też do szkoły muzycznej w Grodnie.

W drugiej połowie lat 50. zorganizowano nową falę wysiedleń Polaków z terenów włączonych do Związku Radzieckiego. Objęto nią także rodzinę Wydrzyckich, która trafiła do Polski. Przyszły piosenkarz nadal chodził do szkoły muzycznej, tyle że już w Gdańsku. Zaczął z czasem występować w różnych klubach studenckich, grając głównie piosenki latynoskie i rosyjskie. Jedna z nich, "Wielki włóczęga", weszła później do jego repertuaru.

W 1962 r. wziął udział w Festiwalu Młodych Talentów. Niedługo po tym zaczął używać pseudonimu Niemen, nawiązującego do jego rodzinnych stron.

Czesław Niemen występował przez pewien z popularnymi w tym czasie zespołami – najpierw Czerwono-Czarnymi, potem Niebiesko-Czarnymi. Od 1967 roku sam tworzył zespoły. Pierwszym z nich były Akwarele, drugim Niemen-Enigmatic, trzecim Grupa Niemen.

Przełomowy dla kariery Niemena był występ z Akwarelami na festiwalu w Opolu w 1967 roku, kiedy to zdobył nagrodę za jeden ze swych największych przebojów – "Dziwny jest ten świat". Promował on płytę pod tym samym tytułem. Utwór był widomą oznaką zwrócenia się artysty w kierunku od rozrywkowych, popowych i rockowych melodii w kierunku muzyki ambitniejszej, z której stał się znany, aczkolwiek na płycie "Dziwny jest ten świat" i dwóch kolejnych ("Sukces" z 1968 r. i "Czy mnie jeszcze pamiętasz" z 1969 r.) wciąż dominowały utwory zdecydowanie rozrywkowe, jak m. in. "Domek bez adresu". Warte odnotowania jest, że na tej płycie miała miejsce pierwsza próba sięgnięcia po klasykę. Na piosenkę przerobiony został wiersz Juliana Tuwima "Wspomnienie". Co ciekawe muzykę do utworu skomponował nie sam Niemen, tylko Marek Sart. Najbardziej znaną piosenką z drugiej płyty "Sukces" jest utwór "Płonąca stodoła", natomiast z z trzeciej płyty najbardziej znane są piosenka tytułowa oraz "Pod papugami".

Po 1967 roku Niemen rozwijał się jako muzyk, ucząc się gry na coraz to nowych instrumentach (organki Hammonda, melotron, syntezatory Mooga) oraz komponowania bardziej skomplikowanych melodii. Preferował, zwłaszcza w późniejszym okresie twórczości, instrumenty elektroniczne. Był jednym z pierwszych w Polsce muzyków wykorzystujących je na większą skalę.

Wyraźny zwrot w kierunku ambitniejszej przyniosła czwarta płyta – "Enigmatic". W sferze muzycznej nawiązywała do rocka progresywnego (odmiana rocka cechująca się ambicjami, tworzeniem wyrafinowanych i złożonych kompozycji), jazzu i muzyki awangardowej. Tekstami są wiersze klasyków polskiej poezji: Cypriana Kamila Norwida, Adama Asnyka i Kazimierza Przerwy-Tetmajera. Co ciekawe na płycie tej są tylko cztery utwory, ale długie. Dwa z nich mają po 7 minut, jeden – aż 16! Powstały jednak krótsze wersje na potrzeby telewizji. Owym 16-minutowym utworem (13-minutowym w wersji telewizyjnej) jest "Bema pamięci żałobny rapsod". Jest to muzyczna adaptacja wiersza Cypriana Norwida, który przedstawił własną, wyimaginowaną, artystyczną wizję pogrzebu generała Józefa Bema. Link do teledysku:

https://www.youtube.com/watch?v=Ihm-45KYrgc

Telewizja stworzyła też teledysk do drugiego utworu z płyty, "Jednego serca" będącego adaptacją wiersza Adama Asnyka.

https://www.youtube.com/watch?v=UlBfrysiiW0

Czesław Niemen po "Enigmatic" nagrał jeszcze 15 płyt: "Muzyka teatralna i telewizyjna" (1971), "Strange is this world" (1972), "Ode to Venus" (1973), "Niemen vol. 1" (1973), "Niemen vol. 2" (1973), "Russiche lieder" (1973), "Mourner's rhapsody" (1974), "Niemen Aerolit" (1975), "Katharsis" (1976), "Idee fixe" (1978), "Postscriptum" (1980), "Przeprowadzka" (1982), "Terra deflorata" (1989), "spodchmurykapelusza" (2002). Poza wymienionymi albumami były teża albumy-składanki oraz single.

Jak łatwo spostrzec z tytułów późniejszych albumów, większość z nich zawiera piosenki po angielsku i przeznaczona była na rynek zagraniczny. Nie odniosły jednak tam sukcesu.

Czesław Niemen skomponował też muzykę do kilku filmów, m.in. "Dziewczyny do wzięcia", "Na tropach Bartka", seriale "Rodzina Leśniewskich" i "Polonia Restituta". Wystąpił też w ekranizacji "Wesela" w reżyserii Andrzeja Wajdy, grając... Chochoła.

Warto wspomnieć o jeszcze jednym godnym uwagi projekcie artystycznym Niemena. Nagrał mianowicie współczesną wersję... "Pieśni wojów Bolesława Krzywoustego". Jest to pieśń, którą śpiewali rycerze polscy dowodzeni przez księcia Bolesława Krzywoustego podczas podboju Pomorza. Zapisał ją, przetłumaczoną na łacinę, kronikarz Gall Anonim. W XX wieku została z powrotem przetłumaczona na polski. Niemen wykonał ją w bardzo ciekawej, kunsztownej interpretacji i aranżacji. Interesującym chwytem było kilkukrotne nagranie swego głosu i nałożenie nagrań na siebie, by w ten sposób stworzyć wrażenie śpiewu zbiorowego. Zamieszczam linka:

https://www.youtube.com/watch?v=rQuo3Popn9Y

Czesław Niemen zmarł 17 I 2004 roku w Warszawie. Pochowany został na Cmentarzu Powązkowskim.

Artysta jest jest patronem Zespołu Szkół Muzycznych we Włocławku i Szkoły Podstawowej nr 12 w Lublinie. Był też patronem gimnazjów w Warszawie, Lublinie, Świebodzinie i Strzelcach Opolskich. Piosenka "Sen o Warszawie" od 2004 r. jest hymnem kibiców Legii Warszawa. W 2009 r. NBP wypuścił monetę mu poświęconą. W jego rodzinnych Starych Wasiliszkach urządzono poświęcone mu muzeum. Jest też patronem kilku ulic w całej Polsce.