140. rocznica rozpoczęcia "rugów pruskich"

Dziś mija 140. rocznica rozporządzenia, które zapoczątkowało t. zw. rugi pruskie – jedno z XIX-wiecznych działań germanizacyjnych wymierzonych w Polaków w zaborze pruskim.

Prusy po rozbiorach i zagarnięciu wielu ziem polskich prowadziły wobec zamieszkujących je Polaków politykę germanizacyjną. Jej nasilenie nastąpiło, gdy pod egidą Prus dokonało się zjednoczenie Niemiec. Jednym z jej przejawów były podjęte w 1884 r. t. zw. rugi pruskie. 26 III 1885 roku Ministerstwo Spraw Wewnętrznych wydało rozporządzenie, w myśl którego terytorium Królestwa Prus miały opuścić osoby pochodzenia polskiego, które po wejściu Prus w 1871 r. w skład zjednoczonych Niemiec nie uzyskały pruskiego obywatelstwa. Przyczyną jego wydania była obawa przed wzrostem ilości Polaków w zaborze pruskim. Na przykład w Wielkopolsce było aż 40% Niemców, ale odsetek ten nie wzrastał, a w okresie poprzedzającym rugi zaczął wręcz maleć. Była to zasługa głównie wyższego przyrostu naturalnego, ale także przybywania Polaków z dwóch pozostałych zaborów. Przybywali oni do zaboru pruskiego w poszukiwaniu pracy.

Rozporządzenie inicjujące rugi pruskie były realizowane z bezwzględnością. Od jego wydania do końca 1887 r. wydalono prawie 26 tysięcy osób. Nie miało znaczenia, czy ktoś mieszkał na terenie zaboru pruskiego od wielu lat, podobnie jak płeć, wiek i zły stan zdrowia. Z tego ostatniego powodu były nawet przypadki śmiertelne.

Polscy posłowie w parlamentach niemieckim i pruskim bezskutecznie protestowali przeciw rugom. Parlament ogólnoniemiecki nawet potępił rugi, ale pruski rząd zignorował uchwałę.

W 1890 r. polityka wysiedlania została zaniechana ze względów gospodarczych. Samym Niemcom zaczęło brakować taniej siły roboczej do swoich majątków ziemskich i fabryk. Wobec tego pozwolono z powrotem na migrację zarobkową Polaków z zaborów rosyjskiego i austriackiego, ale obwarowano ją warunkami. Migracja była też odtąd kontrolowana przez specjalną agencję, Centralę Robotników Rolnych. Mogła mieć mieć charakter ściśle sezonowy, wykluczający osiadanie na stałe. Oprócz tego zastrzeżono, że emigrować mogły wyłączyć osoby samotne, będące w stanie bezżennym. Trzecim warunkiem była izolacja imigrantów od miejscowych Polaków.

Rugi pruskie stały się jednym z symbolów antypolskiej i germanizatorskiej polityki Prus. Śladem w kulturze po rugach pruskich jest znany obraz Wojciecha Kossaka, przedstawiający smutnych chłopów i stojącego nad nimi pruskiego mundurowego. Jest też mniej znany obraz o tej tematyce, namalowany przez Konstantego Górskiego.