Historia Ostrowa Lubelskiego

Warto przybliżyć pokrótce historię Ostrowa Lubelskiego, miejscowości, z której pochodził założyciel Radzynia – Grot z Ostrowa.

Obecnie Ostrów Lubelski jest położonym nad rzeką Tyśmienicą miastem w województwie lubelskim, powiecie lubartowskim, siedzibą gminy miejsko-wiejskiej Ostrów Lubelski. W mieście mieszka około 2100 mieszkańców, w gminie – około 5300. Ostrów Lubelski jest położony 41 km na południowy wschód od Radzynia, 20 km na wschód od Lubartowa, 37 km na północny wschód od Lublina, 18 km na południe od Parczewa, 66 km na północny zachód od Chełma, 25 km na północ od Łęcznej, 52 km na zachód od Włodawy.

Pierwsza wzmianka o Ostrowie, wtedy jeszcze będącym wsią, pochodzi z roku 1441. Według relacji biskupa Zbigniewa Oleśnickiego było to tereny bagienne i rzadko zaludnione. Rok po tej wzmiance, w roku 1442, założona została w Ostrowie pierwsza parafia. Teodoryk z Ostrowa w 1442 r. uposażył zbudowany przez siebie kościół, a biskup krakowski, wspomniany Zbigniew Oleśnicki, oficjalnie to zatwierdził.

W 1468 r. Grot z Ostrowa na bazie istniejących wcześniej osad założył Radzyń. Jak na ironię sam Ostrów prawa miejskie uzyskał dopiero 80 lat później – 25 stycznia 1548 r., kiedy to król Zygmunt I Stary wydał odpowiedni przywilej. Zarząd miasta spoczywał w rękach wójta dziedzicznego, który otrzymał wynagrodzenie w wysokości 1/3 kar sądowych, 2 łanów pola oraz prawo budowy łaźni miejskiej wraz z dochodami z niej, 3 jatek oraz całość dochodów z propinacji gorzałki. Pierwszym wójtem był szlachcic Wacław Grzymała. Mieszczanie zyskali prawo organizacji tygodniowego targu w sobotę oraz prawo pobierania cła na drodze z Lublina do Parczewa. Do obowiązków mieszczan wobec tenutariusza i króla należało coroczne oddawanie części dochodów z łanu pola w pieniądzu i w naturze, założenie stawów w pobliżu miasta, naprawy dróg, grobli i mostów.

Założenie miasto miało ożywić okolicę. Symbolem tego jest herb Ostrowa, w którym umieszczono t. zw. ostrzew, czyli żerdź z obciętymi krótko bocznymi gałęziami.

W XVI w. miasto rozwijało się pomyślnie. W 1589 r. król Zygmunt III wydał nowy przywilej potwierdzający wcześniejsze przywileje oraz pozwalający na trzy targi. Pomimo tego w XVII wieku znaczenie Ostrowa zaczęło maleć. Dodatkowo sytuacja pogorszyła się w wyniku XVII-wiecznych wojen. Sytuacja pogarszało postępowanie starostów. W latach 1720-1722 doszło do sporu sądowego między mieszczanami a starostą Aleksandrem Daniłowiczem, który zabronił mieszkańcom miasta palenia gorzałki, sycenia miodu, warzenia piwa i sprzedaży wyprodukowanych trunków. Sąd przyznał rację mieszczanom, ale wyrok nie został wykonany. Wspierani przez starostę Żydzi w 1732 r. spalili ratusz. Dzięki swojej zamożności wykupowali oni i zdominowali miasteczko.

W 1755 r. wybudowany został istniejący do dziś barokowy kościół parafialny pod wezwaniem Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny, konsekrowany w 1762 roku.

Po trzecim rozbiorze Polski w 1795 r. Ostrów początkowo znajdował się w zaborze austriackim. Po wojnie Austrii z Księstwem Warszawskim został przyłączony do tego ostatniego, administracyjnie należąc do ówczesnego powiatu radzyńskiego. Po likwidacji Księstwa miasto znalazło się w Królestwie Kongresowym, stając się tym samym częścią zaboru rosyjskiego. W czasie powstania styczniowego (1863-1864) w okolicach Ostrowa toczyły się zacięte walki powstańców z wojskiem zaborcy. W 1884 r. Ostrów został pozbawiony praw miejskich. W 1915 r., w czasie I wojny światowej, został spalony przez wycofujących się Rosjan.

W 1918 r., po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, mieszkańcy wystąpili do władz odradzającego się państwa o przywrócenie praw miejskich. Wniosek został rozpatrzony pozytywnie. W 1919 r. Ostrów z powrotem stał się miastem.

Okres międzywojenny był okres rozwoju miasta. Wybudowano wtedy żelbetowy most na Tyśmienicy, utwardzono wiele dróg i chodników, powstało wiele nowych sklepów i innych interesów. W tym czasie istniały już Ochotnicza Straż Pożarna, Kółko Rolnicze, Spółdzielnia Mleczarska, Spółdzielnia Spożywców oraz Kasa Stefczyka. Rozwojowi nie przeszkadzały zniszczenia wojenne oraz wielki pożar miasta, jaki miał miejsce w 1928 roku.

W okresie międzywojennym do nazwy miasta dodano przymiotnik. Co ciekawe początkowo położone nad Tyśmienicą miasto nazywano Ostrowem Siedleckim. Była też używana nazwa "Ostrów koło Lubartowa". Mieszkańcy proponowali, by nazwać miasto Ostrowem Królewskim, jednak wniosek ten nie został przyjęty. Ostatecznie w 1937 r. miasto zyskało nazwę, którą nosi do dziś – Ostrów Lubelski. Przyczyna konieczności dodania przymiotnika jest oczywista. W Polsce są aż trzy miasta o tej nazwie: Ostrów Lubelski, Ostrów Wielkopolski i Ostrów Mazowiecka (rodzaju żeńskiego!). Dodano przymiotniki, by je rozróżniać. Poza tymi trzema miastami nazwę Ostrów nosi też kilkadziesiąt wsi, a także części miast i części wsi. Przyczyną popularności tej nazwy jest to, iż słowo "ostrów" oznacza wyspę na rzece. Poza trzema miastami warto wspomnieć o Ostrowie Lednickim (wyspie na jeziorze Lednica, gdzie prawdopodobnie odbył się Chrzest Polski) oraz Ostrowie Tumskim, a właściwie trzech Ostrowach Tumskich – poznańskim, wrocławskim i głogowskim, ważnych historycznie wyspiarskich dzielnicach Poznania, Wrocławia i Głogowa.

Co ciekawe w okresie międzywojennym w przeciwieństwie do wielu innych polskich miast Żydzi w Ostrowie nie stanowili większości, choć byli liczni. Stanowili około 36% mieszkańców miasto. Zmieniło się to oczywiście po ludobójstwie dokonanym przez Niemców w czasie II wojny światowej.

Generalnie w Ostrowie tak jak w całym kraju panowały rządy terroru. Mieszkańcy organizowali struktury konspiracyjne. Działały struktury Związku Walki Zbrojnej, przekształconego w Armię Krajową, oraz Straży Chłopskiej, przekształconej w Bataliony Chłopskie. Były też dość silne struktury podziemia komunistycznego. W okolicach Ostrowa przebywał przez pewien czas osławiony Mieczysław Moczar. Rosjanie wkroczyli na te tereny w lipcu 1944 roku, ustanawiając nowe komunistyczne władze. Niszczyli przebywającą w tych stronach 27. Wołyńską Dywizję Armii Krajowej.

W okresie małych województw Ostrów Lubelski należał do "małego" województwa lubelskiego. Od czasu reformy administracyjnej z 1999 r. jest siedzibą gminy miejsko-wiejskiej w powiecie lubartowskim w "dużym" województwie lubelskim.