Najwybitniejszym polskim malarzem jest Jan Matejko. Jego obrazy były nie tylko piękne, ale także mądre i patriotyczne, ich tematyką była bowiem historia Polski, której wielkie chwile Matejko przybliżał na swych płótnach. Dziś jest 125. rocznica jego śmierci.

Jan Matejko urodził się 24 VI 1838 roku w Krakowie jako syn guwernera. Mimo że ojciec był Czechem z pochodzenia, a matka Niemką, rodzina utożsamiała się z polskością, co nie zostało bez wpływu na przyszłego malarza. Tu widoczny był magnetyczny wpływ polskiej kultury. Warto o tym pamiętać dzisiaj, gdy podważa się wartość polskości!

Matejko już w młodym wieku zaczął zdradzać talent plastyczny, w związku z czym już w 1852 r. - jako czternastolatek - zaczął uczęszczać do Szkoły Sztuk Pięknych, gdzie rozwijał swój talent. W tym samym roku namalował swój pierwszy obraz - "Carowie Szujscy wprowadzeni przez Żółkiewskiego na sejm warszawski przed Zygmunta III w roku 1611" W krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych uczył się do roku 1858, potem kontynuował naukę w Monachium i Wiedniu. W międzyczasie powstawały nowe obrazy. Prawie wszystkie miały tematykę historyczną. Młodego artystę fascynowała bowiem historia Polski. Chciał ją uwieczniać na swoich obrazach.

W 1860 r. wrócił do Krakowa. W tym samym roku wydał album "Ubiory w Polsce", przedstawiający stroje noszone w naszym kraju od XIII do XVIII wieku. Matejko studiował intensywnie to zagadnienie, sądząc (słusznie zresztą), że przyda mu się to w malarstwie historycznym.

W 1862 r. namalowany został "Stańczyk" - obraz przedstawiający słynnego błazna króla Zygmunta Starego, uważanego za symbol mądrej satyry. Dzieło odniosło wielki sukces, a 24-letni wtedy Matejko stał się znany.

W 1863 r. chciał wziąć udział w powstaniu styczniowym, ale przeszkodziły w tym zły stan zdrowia i nieumiejętność posługiwania się bronią. W zrywie uczestniczyli jego dwaj bracia. Matejko pomagał jednak im i innym powstańcom, wożąc broń i wspierając ich materialnie.

W 1864 r. ożenił się z Teodorą Giebułtowską. Mieli potem pięcioro dzieci. Żona często pojawiała się później na jego obrazach. Ceniony jest jej portret w sukni ślubnej, wiele postaci kobiecych z obrazów historycznych ma jej rysy.

W tym samym roku 1864 powstał drugi jego wybitny obraz - "Kazanie Skargi". Od tego czasu namalował mnóstwo znakomitych obrazów o tematyce historycznej. Są to między innymi:"Rejtan"(1866), "Unia lubelska"(1869), "Batory pod Pskowem"(1872), "Zawieszenie dzwonu Zygmunta" (1874), "Bitwa pod Grunwaldem" (1878), "Hołd pruski" (1882), "Sobieski pod Wiedniem" (1883), "Kościuszko pod Racławicami" (1888), "Konstytucja 3 maja"(1891) i wiele innych. Stworzył też cykl "Poczet królów i książąt polskich"(1890) - serię rysunków, będących wyobrażeniem władców Polski.

Nie był jedynym polskim malarzem uprawiającym malarstwo historyczne. Nikt jednak nie koncentrował się na nim w takim stopniu, u nikogo nie stanowiło ono tak zdecydowanej większości dorobku artystycznego. W twórczości Matejki poza obrazami historycznymi jest jedynie trochę portretów, głównie swojej rodziny i znajomych. Nikt też nie zajmował się malarstwem historycznym z takim talentem jak on.

Artystę wyróżniała skłonność do komponowania tłumnych scen z wieloma postaciami, często rozwiniętych panoramicznie Sceny te były znakomicie obmyślone. Starannie zaaranżowane były zarówno kompozycje całych scen, jak też gesty i pozy poszczególnych postaci. Jednocześnie Matejko dbał o wierne oddanie na swych obrazach różnych szczegółów: kostiumów (o jego zainteresowaniu tą ostatnią kwestią już wspominałem), elementów architektury wnętrz, rozmaitych sprzętów i akcesoriów.

Obrazy mistrza z Krakowa dzięki temu wszystkiemu oraz dzięki umiejętnemu posługiwaniu się kolorem tchną ekspresją i wspaniale przybliżają ojczyste dzieje. W czasie, gdy powstawały, "krzepiły serca" Polaków pogrążonych w niewoli.

Jan Matejko za swoje dokonania artystyczne i za zasługi dla narodu był doceniany już za życia. W 1873 r. został dyrektorem Szkoły Sztuk Pięknych, a w 1878 r. odbyła się symboliczna uroczystość nadania mu buławy - było to "oddanie władzy nad sztuką". Warto dodać, że sprawdził się też jako nauczyciel. Zostawił wielu zdolnych uczniów-malarzy - chociażby Maurycego Gottlieba, Jacka Malczewskiego, Józefa Mehoffera czy Stanisława Wyspiańskiego, był bowiem świetnym "łowcą talentów".

Zmarł 1 XI 1893 r. Dziś jest 125. rocznica jego śmierci.

Radzyńskiego czytelnika zainteresować mogę tym, że Matejko przyjaźnił się z Józefem Buchbinderem - malarzem, który namalował obrazy, znajdujące się w radzyńskim kościele pod wezwaniem Świętej Trójcy. Młodszy brat Józefa Buchbindera, urodzony w Radzyniu Szymon Buchbinder, był z kolei uczniem Matejki. W naszym mieście mamy ulicę Jana Matejki (na osiedlu za pałacem "Gubernia").

Galeria zawierająca jego obrazy: