170. rocznica urodzin Stanisława Witkiewicza starszego

Dziś mija 170. rocznica urodzin Stanisława Witkiewicza starszego, polskiego malarza, architekta, pisarza i teoretyka sztuki, twórcy i popularyzatora stylu zakopiańskiego.

Stanisław Witkiewicz starszy urodził się 21 V 1851 roku w Poszawszu (obecnie Litwa) w rodzinie ziemiańskiej. W 1864 roku znalazł się w Tomsku na Syberii, dokąd rodzina przeprowadziła się, by być bliżej ojca zesłanego za udział w powstaniu styczniowym. W latach 1869-1871 Witkiewicz studiował w Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu. W latach 1871-1872 przebywał w Warszawie. W 1872 roku wznowił edukację artystyczną, wyjeżdżając do Monachium, które było wtedy znaczącym ośrodkiem artystycznym, do którego wyjeżdżało wielu Polaków.

Do kraju wrócił w 1875 roku. Od tego czasu pracował jako malarz i ilustrator. Zajmował się tym do końca życia, ale nie ograniczał się do tego. W latach 1884-1887 był kierownikiem artystycznym czasopisma „Wędrowiec”, w 1887 r. kierownikiem artystycznym czasopisma „Kłosy”. W 1890 r. Stanisław Witkiewicz przeprowadził się na stałe do Zakopanego. W 1908 przeniósł się do miejscowości Lovran nad Morzem Adriatyckim (obecnie w Chorwacji). Przyczyną była gruźlica, której leczeniu sprzyjał tamtejszy klimat. Ostatecznie właśnie w Lovranie i właśnie na gruźlicę Stanisław Witkiewicz zmarł 5 IX 1915 roku. Ciało zostało sprowadzone i pochowane w Zakopanem.

Stanisław Witkiewicz odegrał sporą rolę w kulturze polskiej swego okresu na kilku polach, przede wszystkim jako teoretyk sztuki.. W 1891 r. ukazała się głośna książka będąca zbiorem jego artykułów Sztuka i krytyka u nas. Podkreślał w nich znaczenie indywidualności artysty. Publikacja ta zyskała spory rozgłos i wywarła niemały wpływ na sztukę polską w tym okresie.

Witkiewicz poza wspomnianą książką wydał też obszerne prace poświęcone Aleksandrowi Gierymskiemu (1903), Janowi Matejce (1903) i Juliuszowi Kossakowi (1912).

Jego dorobek literacki z kolei obejmuje między innymi zbiór nowel Z Tatr (1907), przekłady fragmentów Kwiatków św. Franciszka, cykl reportaży o tematyce tatrzańskiej Na przełęczy (1891).

Jak już wspominałem wyżej, Stanisław Witkiewicz malował i tworzył ilustracje. Tematyką jego obrazów były pejzaże (głównie tatrzańskie), sceny rodzajowe (z życia górali), sceny z powstania styczniowego, rzadziej portrety. Łączył w obrazach nastrojowość z naturalizmem.

Stanisław Witkiewicz mieszkał przez wiele lat w Zakopanem i był zafascynowany się kulturą góralską, zwłaszcza zaś drewnianym budownictwem podhalańskim. Pod jego wpływem stworzył, a później przez lata konsekwentnie lansował, nowy styl architektoniczny, który nazwał stylem zakopiańskim. Cechami tego stylu są: wysokie kamienne podmurówki, strome dachy, werandy i ganki ozdobione wyrzynanymi deszczułkami, trójkątne szczyty z motywem promieni słonecznych. Według projektów Witkiewicza wybudowano w tym stylu kilka budynków w Zakopanem, m.in. willę Pod Jedlami (1897) i Muzeum Tatrzańskie (1913). Styl ten stał się popularny, i to nie tylko w rejonach górskich, ale w całej Polsce, w tym… w Radzyniu i jego okolicach.

Synem Stanisława Witkiewicza starszego był Stanisław Ignacy Witkiewicz zwany Witkacym (1885-1939). Podobnie jak ojciec był on teoretykiem sztuki, pisarzem i malarzem. Z kolei bratanek Stanisława Witkiewicza starszego, Jan Witkiewicz „Koszczyc” (1881-1958) był architektem, który często projektował budowle w stylu zakopiańskim, a pośród nich… plebanię w Radzyniu. Pisałem o tym już na naszym portalu. Dodam jeszcze, że plebania w Radzyniu nie jest jedynym przykładem stylu zakopiańskiego w naszym mieście. Innymi, jeszcze bardziej charakterystycznymi przykładami są: Prejznerówka, czyli willa rodziny Prejznerów przy ul. Partyzantów, a także była przebieralnia na stadionie miejskim klubu Orlęta-Spomlek przy ul. Warszawskiej.