80. rocznica utworzenia Kedywu – Kierownictwa Dywersji AK

Dziś mija 80. rocznica wydania rozkazu Komendanta Głównego Armii Krajowej o powołaniu w jej strukturach Kierownictwa Dywersji zwanego w skrócie Kedywem.

Po klęsce obrony kraju w 1939 r. przyjęta została koncepcja rezygnacji z walki i szerzej widocznych działań na rzecz przejścia do konspiracji. Z czasem jednak sytuacja zaczęła się zmieniać. W miarę upływu czasu oddziały Związku Walki Zbrojnej (ZWZ), przekształconego w 1942 r. w Armię Krajową (AK) stawały się coraz lepiej przygotowane. Dodatkowo dochodził problem coraz większej liczby osób "spalonych". Była też kwestia moralnego oddziaływania na społeczeństwo.

Już w 1941 r. powstał Związek Odwetu pod dowództwem podpułkownika Franciszka Niepokólczyckiego, który zajmował się – początkowo na niewielką skalę – działaniami sabotażowo-dywersyjnymi. Jesienią tego samego roku utworzona została organizacja "Wachlarz" pod dowództwem podpułkownika Jana Włodarkiewicza „Damiana” oraz podpułkownika Remigiusza Grocholskiego „Brochwicza” mająca podobny charakter. Niszczyły one transporty niemieckie, odbijały więźniów, paliły magazyny i wykonywały inne prace sabotażowe, ponosząc wszakże początkowo poważne straty. Z czasem w miarę postępów wyszkolenia i nabierania doświadczenia zaczynało się to zmieniać.

Latem 1942 r. z rządu emigracyjnego przyszła zgoda na rozszerzenie zakresu aktywnych działań. Już w październiku 1942 r. Związek Odwetu i "Wachlarz" zostało połączone w Kierownictwo Dywersji zwane Kedywem, w skład którego weszły też inne oddziały AK nie należące ani do Związku Odwetu, ani do "Wachlarza".

Formalnie Kedyw jednak powołany został dopiero kilka miesięcy później rozkazem Komendanta Głównego AK wydanym 22 I 1943 roku. Dowódcą Kierownictwa Dywersji został generał Emil Fieldorf "Nil".

Dość osobliwe wydawać mogłoby się nazwanie polskiej struktury konspiracyjnej słowem będącym... tytułem egipskich władców z XIX i początku XX wieku. Zadecydowało jednak przypadkowe podobieństwo brzmienia owego słowa z trzema pierwszymi literami dwóch słów nazwy Kierownictwa Dywersji ("Kie"+ "Dyw" z wyłączeniem "i").

Kedyw zajmował się organizacją akcji bojowych, zamachami na szczególnie okrutnych przedstawicieli okupanta, wysadzaniem transportów, zdobywaniem broni, pożywienia i innych potrzebnych przedmiotów na okupancie, zabijaniem jego konfidentów.

Wraz z powstaniem Kedywu zmienił się charakter akcji. Nie tylko zwiększyła się ich częstotliwość, ale także zaczęto je przeprowadzać w sposób spektakularny i jawny, chwaląc się nimi w prasie podziemnej. Oddziaływało to krzepiąco na polskie społeczeństwo, a zarazem w sposób powściągający na okupanta, choć bezpośrednio po akcji przeprowadzał on często akcje odwetowe wymierzone w cywilów. To ostatnie było zresztą przyczyną, dla którego przed każdą akcją starannie rozważano jej sens.

Wśród bardziej znanych akcji wymienić można „Akcję pod Arsenałem”, w trakcie której uwolniono Jana Bytnara "Rudego" czy skuteczny zamach na dowódcę SS i niemieckiej policji Franza Kutscherę.