150. rocznica urodzin Cyryla Ratajskiego (3 III 1875)

Dziś mija okrągła, 150. rocznica urodzin Cyryla Ratajskiego, działacza niepodległościowego i gospodarczego, pierwszego Delegata Rządu na Kraj w okresie II wojny światowej.

Cyryl Ratajski urodził się 3 III 1875 r. w Zalesiu Wielkim w Wielkopolsce, wtedy w zaborze pruskim (obecnie woj. wielkopolskie, pow. krotoszyński, gm. Kobylin) jako syn karczmarza. Uczył się w szkole średniej w Poznaniu, a potem studiował prawo w Berlinie. Od 1906 r. prowadził kancelarię adwokacką w Raciborzu. W 1911 r. został współwłaścicielem fabryki chemicznej w Poznaniu. Potem był dyrektorem spółki zajmującej się wytwarzaniem produktów chemicznych.

W 1913 r. był jednym z założycieli Towarzystwa Krajoznawczego.

W czasie powstania wielkopolskiego (1918-1919) Cyryl Ratajski wchodził w skład władz powstańczych. W latach 1924-1925 pełnił funkcję ministra spraw wewnętrznych w drugim rządzie Władysława Grabskiego. W latach 1922-1924 i 1925-1934 był prezydentem Poznania. Miał niemałe zasługi dla tego miasta. W okresie jego prezydentury Poznań dynamicznie się rozwijał, był ważnym ośrodkiem gospodarczym Polski, a także miejscem, w którym zorganizowana została w 1929 r. Powszechna Wystawa Krajowa przedstawiająca dorobek pierwszego 10-lecia niepodległej Polski.

Ratajskiemu przez długie lata najbliżej było do endecji, jednakże w 1937 r. wstąpił do Stronnictwa Pracy, powstałego z połączenia Narodowej Partii Robotniczej z Chrześcijańską Demokracją.

Po wrześniu 1939 r. zaczął uczestniczyć w konspiracji. Wiosną 1940 r. został uwięziony przez Niemców. Potem wprawdzie uwolnili go, ale zarazem zmusili do opuszczenia Wielkopolski i przeniesienia się na teren Generalnego Gubernatorstwa. Ratajski zamieszkał w Warszawie. W grudniu 1940 r. powierzono mu bardzo ważną funkcję – Delegata Rządu na Kraj.

Delegatura Rządu na Kraj była jedną z ważniejszych części polskiego państwa podziemnego. Delegat miał być łącznikiem między rządem a krajem, współpracować między stronnictwami, ale nimi nie kierować. Delegatura miała ona być swoistym przedłużeniem rządu emigracyjnego, swoistym podziemnym rządem w kraju.

Ratajski przystąpił do rozbudowy aparatu Delegatury. Tworzyła się równolegle na poziomie centralnym i terenowym. Powstał rozbudowany aparat cywilnej administracji podziemnej (liczący w kraju około 30 tys. ludzi), obejmujący departamenty (odpowiedniki przedwojennych ministerstw) m.in.: sprawiedliwości, oświaty i kultury, pracy i opieki społecznej, przemysłu i handlu. Cywilna Delegatura oraz działający obok niej wojskowy Związek Walki Zbrojnej, przekształcony potem w Armię Krajową, składały się na polskie państwo podziemne będące fenomenem w okupowanej przez Niemców Europie.

Sam Ratajski skutecznie funkcjonował, korzystając z fałszywych dokumentów. Z czasem problemem dla jego misji zaczął być pogarszający się stan zdrowia. W związku z tym wysłał on do rządu na uchodźstwie prośbę o przyjęcie jego dymisji. Rezygnacja została przyjęta, ale w dowód uznania wraz z ową zgodą przyznano mu odznaczenie – Krzyż Virtuti Militari. 

5 VIII 1942 r. Cyryl Ratajski oficjalnie złożył urząd i został zastąpiony przez Jana Piekałkiewicza. Zmarł dwa miesiące później – 19 X 1942 roku. Został pochowany pod fałszywym nazwiskiem na Cmentarzu Powązkowskim. W 1963 r. jego szczątki zostały po ekshumacji pochowane oficjalnie w Poznaniu na Cmentarzu Zasłużonych Wielkopolan. W 1995 r. przyznano mu pośmiertnie Order Orła Białego.