90. rocznica śmierci Józefa Piłsudskiego (12 V 1935)

Jedną z najwybitniejszych postaci w polskiej historii jest marszałek Józef Piłsudski. Dziś mija okrągła, 90. rocznica jego śmierci.

Józef Piłsudski urodził się 5 XII 1867 roku w Zułowie (obecnie Litwa) w rodzinie szlacheckiej, jako syn Józefa Wincentego Piłsudskiego i Marii z Billewiczów. Była to bardzo patriotyczna rodzina. Ojciec walczył w powstaniu styczniowym. Matka również była patriotką i bardzo dbała o wychowanie dzieci w duchu miłości do ojczyzny. Dbała również o ich wykształcenie.

Jednak szkoła w ówczesnej Rosji oprócz przekazywania wiedzy miała za cel rusyfikację. To budziło bunt i spowodowało, że młody Józef Piłsudski i jego starszy brat Bronisław już w szkole średniej uczestniczyli w kółkach samokształceniowych, w których czytano zakazane książki, później zaś, już na studiach, wskutek kontaktów z rosyjskimi przeciwnikami caratu zostali wplątani w pewien spisek, w związku z czym, choć nie odegrali w tymże spisku żadnej znaczącej roli, zostali w 1887 r. skazani na zesłanie na Syberię: Bronisław na 15 lat, Józef – na 5. Został umieszczony w Kireńsku (obecnie obwód irkucki w Rosji). W 1892 r. powrócił w rodzinne strony i zamieszkał w Wilnie. Związał się z socjalistami. Jak później tłumaczył, sama ideologia była mu raczej obojętna choć zdawał sobie sprawę z potrzeby pewnych przemian społecznych, chodziło mu przede wszystkim, by walczyć z carską Rosją o wolną Polskę. Założona wtedy Polska Partia Socjalistyczna (PPS) uznawała bowiem zasadność stawiania postulatu niepodległości Polski i walki o nią, w przeciwieństwie do Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy (SdKPiL), która do idei niepodległości Polski odnosiła się wrogo.

Piłsudski został najpierw korespondentem podziemnego czasopisma "Przedświt", zarazem od lutego 1893 r. należał do Sekcji Litewskiej PPS, a od roku 1894 – do Centralnego Komitetu Robotniczego. W tym samym czasie został też wydawcą i redaktorem naczelnym nowego podziemnego czasopisma – "Robotnika". W 1899 r. przeniósł się do Łodzi.

W 1900 konspiracyjna drukarnia drukująca "Robotnika" została wykryta przez carską tajną policję polityczną Ochranę, a sam Piłsudski aresztowany. Odzyskał wolność dzięki fortelowi: symulował chorobę psychiczną, a po przeniesieniu do szpitala psychiatrycznego uciekł z niego.

Po odzyskaniu wolności kontynuował działalność konspiracyjną. Gdy wybuchła wojna rosyjsko-japońska (1904) próbował to wykorzystać. Pojechał do Japonii i próbował przekonać jej władze do wspierania polskich dążeń niepodległościowych i stworzenia polskiego legionu, działania te były jednak bezskuteczne.

Po powrocie zaangażował się, wraz z całą PPS, w rewolucję 1905 roku. Aktywnie uczestniczył w organizowaniu Organizacji Bojowej PPS.

Od mniej więcej 1908 r. zaczął się powoli oddalać od socjalizmu. W tym właśnie roku we Lwowie z inicjatywy Piłsudskiego powstał ponadpartyjny Związek Walki Czynnej. ZWC miał związki z OB PPS, ale starał się wychodzić poza podziały partyjne i społeczne. W założeniu Piłsudskiego miał to być zalążek przyszłej armii, stąd był zorganizowany w sposób wojskowy. Związek miał powiązania nie tylko z OB PPS, ale również z jawnymi, legalnymi organizacjami działającymi w zaborze austriackim - lwowskim Związkiem Strzeleckim, krakowskim Towarzystwem „Strzelec” i Polskimi Drużynami Strzeleckimi. Jak tłumaczył: "Do zwycięstwa potrzebna jest moc fizyczna i umiejętność prowadzenia boju z fizyczną przemocą.".

Piłsudski wiedział jednak, że same sprawy militarne, choć ważne, to nie wszystko, gdyż liczy się też polityka. Dlatego opracował antyrosyjską koncepcję polityczną. Uważał, że taktycznie należy związać się z Austro-Węgrami. Rozważał różne warianty zbliżającej się wielkiej wojny, w tym ten, który istotnie miał miejsce – pokonania Rosji przez Niemcy i Austro-Węgry, a potem ich przez kraje zachodnie.

Gdy wreszcie wybuchła I wojna światowa, materiał na przyszłą polską armię był gotowy. Na bazie różnych paramilitarnych organizacji stworzono I Kompanię Kadrową, która wkroczyła na teren zaboru rosyjskiego. W planach było wywołanie tam powstania. Akcja zakończyła się jednak niepowodzeniem, gdyż powstanie nie wybuchło, a Austriacy zaczęli rozważać rozwiązanie polskich jednostek. Ostatecznie w miejsce I Kompanii Kadrowej utworzono Legiony, które miały być pod kontrolą Naczelnego Komitetu Narodowego – ciała, w skład którego weszli przedstawiciele polskich ugrupowań politycznych legalnie działających na terenie zaboru austriackiego.

Piłsudski zgodził się na to, równocześnie jednak przystąpił do organizowania konspiracyjnej Polskiej Organizacji Wojskowej (POW), która miała działać we wszystkich trzech zaborach.

Tymczasem Legiony walczyły przeciw Rosji u boku armii państw centralnych. Z czasem narastały napięcia między Polakami a państwami centralnymi. Niemcy i Austro-Węgry godziły się na powstawanie polskich formacji wojskowych, licząc na „mięso armatnie”, ale nie kwapiły się początkowo do jakichś poważniejszych ustępstw politycznych. Piłsudski zaczynał prowadzić skomplikowaną grę: oficjalnie nadal trzymał się państw centralnych, ale coraz częściej dochodziło do tarć między nim a zaborcami.

Gdy w Rosji wybuchła rewolucja lutowa, Piłsudski uznał, że prawdopodobny jest najbardziej korzystny wariant rozwoju sytuacji, który dotychczas był jednym z wielu przezeń rozważanych, to jest klęska wszystkich trzech zaborców.

W lipcu 1917 r. doszło do tak zwanego kryzysu przysięgowego, kiedy to Piłsudski i inni żołnierze polscy odmówili złożenia przysięgi na wierność cesarzom: niemieckiemu i austriackiemu. Wielu zostało internowanych lub aresztowanych, w tym sam Piłsudski, którego umieszczono w więzieniu w Magdeburgu. Przebywał tam do listopada 1918 r., kiedy to Niemcy uwolnili go. Jego przybycie do Warszawy, rozejm w Compiegne kończący I wojnę światową oraz rozbrojenie niemieckiego garnizonu w Warszawie umownie uznano za początek niepodległości Polski. Józef Piłsudski został naczelnikiem państwa – to jest tymczasową głową państwa. Aktywnie uczestniczył w tworzeniu innych jego organów.

Odradzająca się po 123 latach niewoli Polska musiała stoczyć kilka wojen. Najważniejsza i najgroźniejsza była wojna z bolszewicką Rosją. Piłsudski, który od 1920 miał stopień marszałka, był naczelnym dowódcą. Pod jego kierownictwem opracowano plan zwycięskiej bitwy warszawskiej, dzięki której udało się odeprzeć inwazję.

W 1922 r. złożył urząd naczelnika państwa. Nie ubiegał się o funkcję prezydenta i odsunął się od polityki, zamieszkując w Sulejówku. Po kilku latach zdecydował się jednak wrócić do działalności publicznej. Kolejne kryzysy polityczne spowodowały, iż uznał, że państwo działa źle. W maju 1926 r., chcąc wywrzeć presję na ówczesne władze, wyprowadził na ulicę swoich wojskowych stronników. W założeniu miała to być tylko demonstracja, sytuacja wymknęła się jednak spod kontroli. Doszło do walk, które omal nie przerodziły się w wojnę domową w pełnej skali. Ostatecznie premier Wincenty Witos i prezydent Stanisław Wojciechowski zrezygnowali ze swoich funkcji, a powołaniu ich następców towarzyszyło uchwalenie t.zw. noweli sierpniowej, czyli nowelizacji konstytucji wzmacniającej władzę prezydenta.

Piłsudski stał się od tego czasu nieformalnym przywódcą kraju i stan ten trwał aż do jego śmierci, choć formalnie sprawował jedynie funkcje ministra spraw wojskowych i generalnego inspektora sił zbrojnych, przejściowo też premiera (1926-1928 i 1930).

Józef Piłsudski zmarł 12 V 1935 – dokładnie 90 lat temu. Pochowany został w podziemiach Wawelu. Jest uznawany za jedną z najwybitniejszych postaci w historii Polski, najważniejszego z grupy "ojców niepodległości".