Dziś przypada kościelne wspomnienie świętego Mikołaja, biskupa Miry. W kościele w Radzyniu są dwa jego wizerunki, a w szeroko rozumianej okolicy Radzynia są trzy parafie pod jego wezwaniem - w Międzyrzecu Podlaskim, w Brzeźnicy Książęcej i w Radczu.

Na temat św. Mikołaja nie ma zbyt wielu pewnych informacji. Jego postać obrosła z czasem legendami. Urodził się około roku 270 w Patarze w Azji Mniejszej, obecnie na terenie Turcji. Pochodził z zamożnej rodziny. Od dzieciństwa wyróżniał się pobożnością. To sprawiło, że jego stryj, po którym odziedziczył imię, poradził jego rodzicom i jemu samemu, by został duchownym. Z czasem został wybrany na biskupa Miry. Jego diecezja również znajdowała się na terenie Azji Mniejszej.

Był człowiek hojnym. Według jednej z legend, gdy pewien człowiek z biedy wpadł na haniebny pomysł nakłonienia swych córek do prostytuowania się, Mikołaj, dowiedziawszy się o tym, po cichu podrzucił przez komin worek z pieniędzmi, dzięki czemu nie tylko nie było mowy o paraniu się nierządem, ale też można było dać duży posag. Miał też wstawić się do cesarza Konstantyna Wielkiego, by ułaskawił trzech młodzieńców skazanych na karę śmierci za winę niewspółmiernie małą w stosunku do tak surowej kary. Były też inne legendy. Zachowała się w nich jednak pamięć człowieka dobrotliwego i szczodrego, który dbał o swych wiernych i zawsze ich wspomagał - zarówno materialnie, jak też duchowo. Św. Mikołaj zmarł około 345 roku.

Z czasem stał się jednym bardziej znanych świętych, czczonym zarówno w katolicyzmie, jak też prawosławiu. Jego wspomnienie przypada na 6 XII.

W XI wieku Azję Mniejszą podbili Turcy. Z obawy przed nimi szczątki świętego zostały zabrane z miejsca pierwotnego pochówku i przetransportowane do miasta Bari we Włoszech, gdzie znajdują się do dnia dzisiejszego.

Legendy o hojności świętego i dawaniu przez niego prezentów spowodowały, że wytworzył się zwyczaj dawania prezentów w dniu jego wspomnienia, to jest 6 XII. Bliskość tej daty do Świąt Bożego Narodzenia sprawiła, że zwyczaj ten przeniósł się także na Święta.

Niestety kultura masowa krajów zachodnich, głównie amerykańska, "wygumkowała" prawdziwego świętego i zastąpiła baśniową postacią w stroju krasnala. Był to skutek odrzucenia przez protestantyzm kultu świętych. Ostateczny wizerunek owej postaci ukształtowany został w 1931 roku przez reklamę Coca-Coli. Z czasem powstała wokół niej cała mitologia.

W Radzyniu w kościele Świętej Trójcy są aż dwa obrazy przedstawiające świętego Mikołaja. Jeden z nich wisi od niedawna. Został namalowany w XVIII wieku i pierwotnie znajdował się w nieistniejącej już cerkwi unickiej p. w. św. Jerzego. W 2016 roku został odkryty na strychu kaplicy św. Anny i po konserwacji przeprowadzonej przez Annę Fic-Lazor zawieszony w grudniu 2017 r. w kościele obok okna przy chórze. Nasz portal informował o tych zdarzeniach.

Oprócz tego przedstawienia w radzyńskim kościele od dawna znajduje się też wizerunek świętego w bocznym ołtarzu usytuowanym między boczną kaplicą z nagrobkiem Mniszchów a amboną. Został on - podobnie jak większość obrazów w najstarszej radzyńskiej świątyni - namalowany w XIX wieku (dokładnie w roku 1884) przez malarza Józefa Buchbindera.

Poza Radzyniem zabytkowe obrazy przedstawiające świętego Mikołaja znajdują też w kościołach w Ulanie-Majoracie (w ołtarzu bocznym, pędzla anonimowego malarza z końca XIX wieku), w Ostrówkach (na feretronie, z 1908 roku, pędzla Józefa Buchbindera) i w Kolembrodach (na ścianie, niegdyś w ołtarzu, z 1792 roku, pędzla anonimowego malarza).

W szeroko rozumianej okolicy Radzynia są trzy parafie pod wezwaniem świętego Mikołaja: w Międzyrzecu Podlaskim, w Brzeźnicy Książęcej oraz w Radczu. Piszę o "szeroko rozumianej" okolicy, ponieważ żaden z kościołów parafialnych w wymienionych trzech parafiach nie znajduje się na terenie powiatu radzyńskiego, niemniej parafie te są z naszym powiatem pośrednio związane. Parafia w Radczu należy w strukturach kościelnych do dekanatu komarowskiego (mającego siedzibę w Komarówce Podlaskiej w powiecie radzyńskim) w diecezji siedleckiej, zaś parafia w Brzeźnicy Książęcej do dekanatu czemiernickiego (mającego siedzibę w Czemiernikach w powiecie radzyńskim) w archidiecezji lubelskiej. Parafia św. Mikołaja w Międzyrzecu Podlaskim w strukturach kościelnych należy do dekanatu międzyrzeckiego, natomiast obejmuje poza częścią samego Międzyrzeca Podlaskiego (dokładnie południową częścią tego miasta) oraz poza 10 wsiami należących do powiatu bialskiego (Bereza, Jelnica, Misie, Pościsze, Przychody, Rzeczyca, Sawki, Strzakły, Tuliłów i Zahajki) obejmuje także dwie wsie należące do powiatu radzyńskiego. Są nimi Grabowiec i Wygnanka. Obie miejscowości należą do gminy Kąkolewnica.

Parafia św. Mikołaja jest najstarszą z 4 parafii w Międzyrzecu Podlaskim. Są przypuszczenia, iż pierwszy kościół istnieć mógł już w XII wieku.

W XV wieku Międzyrzec należał do rodziny Nasutów. Mikołaj Nasuta na początku XV wieku ufundował drewniany kościół. Kilkadziesiąt lat później jego syn Jan Nasutowicz postanowił ufundować nowy kościół, większy od poprzedniego i murowany. Budowa zakończyła się w roku 1477. Była to świątynia w stylu gotyckim.

W 1735 r. Międzyrzec nawiedził wielki pożar. Pochłonął on także kościół. Został on odbudowany z fundacji Augusta Czartoryskiego. Duże zasługi położył też ówczesny proboszcz, ksiądz Mikołaj Denhoff. Świątynia została ponownie konsekrowana w 1741 roku.

Odbudowany kościół nie był już gotycki, tylko barokowy. W latach 1802-1808 świątynia została przebudowana, znowu z fundacji Czartoryskich. Architekt Piotr Aigner zaprojektował nową fasadę, tym razem neoklasycystyczną. Wnętrze pozostało barokowe. W takiej postaci świątynia przetrwała do dnia dzisiejszego.

Ciekawostką jest, iż nieco wcześniej, w latach 1800-1802, proboszczem parafii św. Mikołaja w Międzyrzecu Podlaskim był ksiądz Grzegorz Piramowicz, były jezuita, znany działacz edukacyjny.

Parafia św. Mikołaja w Międzyrzecu Podlaskim ma 4 kaplice dojazdowe: w Jelnicy (obecna wybudowana w 1989 r. w miejsce wcześniejszej z końca XIX wieku), w Pościszach (wybudowana w 1937 r.), w Przychodach (wybudowana w 1992 r.) i w Strzakłach (wybudowana w 1957 r.).

Odpusty w międzyrzeckiej parafii są w ciągu roku dwa razy: we wspomnienie świętego Mikołaja, to jest 6 XII, oraz we wspomnienie świętego Rocha, kiedy to jest organizowany odpust na cmentarzu, albowiem święty Roch jest patronem znajdującej się tam kaplicy cmentarnej. Na temat tej kaplicy i tego świętego pisałem w odrębnym artykule.

Drugą z parafii mających za patrona świętego Mikołaja, o których piszę w dzisiejszym artykule, jest parafia w Radczu.

Radcze są wsią w powiecie parczewskim, w gminie Milanów. Są położone 27 kilometrów na wschód od Radzynia, 17 km na północ od Parczewa, 12 km na północny wschód od Milanowa, 7 km na południowy wschód od Komarówki Podlaskiej. Zapewne ta bliskość sprawiła, że tamtejsza parafia należy do dekanatu komarowskiego.

Parafia p. w. św. Mikołaja w Radczu jest parafią pounicką. Pierwszy kościół w tej miejscowości wybudowany został w 1636 r. z fundacji Franciszka Łubieńskiego i był drewniany. Pierwotnie był to kościół filialny parafii p. w. św. Jozafata Kuncewicza w Gęsi. Dopiero w 1816 r. została erygowana parafia w Radczu.

W latach 70. rosyjski zaborca siłą zmuszał unitów do przejścia na prawosławie. W 1875 r. unicka parafia została przejęta przez prawosławnych. W tym okresie powstała obecnie istniejąca świątynia. Była ona oczywiście cerkwią prawosławną. Wybudowano ją w latach 1889-1890 według projektu architekta Wiktora Syczugowa w stylu bizantyjsko-rosyjskim, zwanym też neorosyjskim. Był to styl architektoniczny popularny w Rosji, nawiązujący do dawnej architektury tego kraju i mający ambicje bycia rosyjskim stylem narodowym.

Osoba architekta i styl łączą świątynię w Radczu ze świątynią w Szóstce, o której pisałem w oddzielnym artykule.

Rewolucja 1905 roku wymusiła na carze wydanie ukazu tolerancyjnego. Prawosławni mogli przechodzić na katolicyzm, acz tylko rzymskiego obrządku. Unici masowo korzystali z tej opcji.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku katolicy przejęli cerkiew. Została ona zamieniona na kościół katolicki, a w 1919 r. erygowano nową, już rzymskokatolicką parafię w Radczu. Przez pierwsze 2 lata obowiązki proboszcza pełnił proboszcz parafii w Rudnie, ksiądz Franciszek Dziega. W 1921 r. został mianowany pierwszy proboszcz parafii w Rudnie - ksiądz Jan Idzikowski.

Parafia w Radczu obejmuje tylko tę jedną miejscowość. Odpusty są obchodzone we wspomnienie św. Mikołaja oraz w święto Nawiedzenia NMP. Kościół parafialny ma dwa wezwania - św. Mikołaja oraz św. Zofii.

Trzecią parafią w szeroko rozumianej okolicy Radzynia mającą za patrona świętego Mikołaja jest parafia w Brzeźnicy Książęcej.

Brzeźnica Książęca jest wsią w powiecie lubartowskim, w gminie Niedźwiada, znajdującą się nad rzeką Piskownicą (dopływem Tyśmienicy) i położoną 42 kilometry na południe od Radzynia, 18 km na północny wschód od Lubartowa, 5 km na północny wschód od Niedźwiady, 27 km na południowy wschód od Czemiernik.

Wieś założona została w XV wieku. W XVII wieku należała do rodziny Zasławskich, zaś w XVIII i XIX - do rodziny Sanguszków, i temu właśnie zawdzięcza drugi człon nazwy, odróżniający ją od pobliskich Brzeźnicy Bychawskiej (o której pisałem już na Radzyninfo) i Brzeźnicy Leśnej. Zarówno Zasławscy, jak też Sanguszkowie nosili tytuł książęcy, Zasławscy bowiem byli jedną z bocznych gałęzi ruskiej dynastii Rurykowiczów, zaś Sanguszkowie wywodzili się od Fiodora, przyrodniego brata polskiego króla Władysława II Jagiełły. Z rodziną tą związana jest też geneza kościoła i parafii w Brzeźnicy Książęcej. Otóż jej przedstawiciele chętnie polowali w pobliskich lasach. W XIX wieku, ale nie wiadomo, kiedy dokładnie, na polecenie Sanguszków wybudowano niewielką kaplicę, w której członkowie rodziny zatrzymywali się i modlili podczas wypraw łowieckich. Z czasem kaplica zaczęła służyć nie tylko Sanguszkom, ale także pozostałym wiernym. Utarł się zwyczaj odprawiania mszy raz na rok - 6 XII, we wspomnienie świętego Mikołaja. Od 1912 r. regularnie przyjeżdżali do kaplicy w Brzeźnicy Książęcej księża, by odprawiać tam msze. W 1919 r. oficjalnie erygowano parafię pod wezwaniem świętego Mikołaja w Brzeźnicy Książęcej. Patrona wybrano ze względu na żywy kult akurat tego świętego. Pierwszym proboszczem nowej parafii został ksiądz Jan Włodzyński.

Kaplica Sanguszków była niewielka, dlatego postanowiono wybudować nowy kościół. Zasługi położył jeden z parafian, Maciej Budzyński, który jeszcze w 1905 r. wykupił ziemię o powierzchni 6 mórg (czyli ponad 336 arów) i przeznaczył ją na kościół, plac kościelny i cmentarz. Był bardzo przewidujący, zważywszy na to, że parafię erygowano dopiero w 1919 roku, zaś decyzja o budowie kościoła zapadła dopiero w latach 30.. Budowa trwała wiele lat. Do 1939 r. udało się wznieść ściany. Wojna przerwała budowę. Drewniany kościół ukończony został dopiero w 1961 roku.

Parafia w Brzeźnicy Książęcej pierwotnie należała do diecezji podlaskiej (obecnie siedleckiej). W 1925 r. została przeniesiona do archidiecezji lubelskiej. W diecezji siedleckiej należała do dekanatu parczewskiego, natomiast w archidiecezji lubelskiej do lubartowskiego aż do 2008 r., kiedy to została przeniesiona do dekanatu czemiernickiego.

W parafii jest jeden odpust, oczywiście w święto patronalne, to jest we wspomnienie świętego Mikołaja.

Do parafii św. Mikołaja w Brzeźnicy Książęcej należą Brzeźnica Książęca, Brzeźnica Książęca Kolonia, Juliopol, Nadzieja i Zabiele Kolonia. Pierwsza, druga i ostatnia z wymienionych wsi znajdują się w powiecie lubartowskim, natomiast Juliopol i Nadzieja w powiecie parczewskim. Ciekawostką jest to, że Juliopol należał kiedyś do parafii św. Stanisława w Czemiernikach.

Na zakończenie artykułu można dodać, iż w diecezji siedleckiej obok parafii w Międzyrzecu Podlaskim i Radczu pod wezwaniem świętego Mikołaja są jeszcze parafie w Krześlinie (pow. siedlecki), Lubieniu (pow. włodawski), Pruszynie (pow. siedlecki) i Rozwadówce (pow. bialski), natomiast w archidiecezji lubelskiej obok parafii w Brzeźnicy Książęcej pod wezwaniem świętego Mikołaja są jeszcze parafie w Urzędowie (miasto i gmina w powiecie kraśnickim) i Zakrzówku (pow. kraśnicki).

Zdjęcia kościołów: Justyna Kurowska