Święci Piotr i Paweł

Dziś Kościół wspomina dwóch ważnych świętych – świętego Piotra, najważniejszego z apostołów, pierwszego papieża, oraz świętego Pawła, "apostoła narodów", autora kilkunastu listów wchodzących w skład Nowego Testamentu. Ich wizerunki można zobaczyć w Ostrówkach, Wohyniu, Kąkolewnicy i Komarówce Podlaskiej.

Przyczyną, dla którego święci Piotr i Paweł wspominani są tego samego dnia, jest to, iż zginęli tego samego dnia i dlatego ich wspomnienia zostały wyznaczone na tę samą datę.

Święty Piotr pierwotnie miał na imię Szymon. Pochodził z Betsaidy, miejscowości położonej w Galilei nad Jeziorem Galilejskim, zwanym też Jeziorem Tyberiadzkim lub jeziorem Genezaret. Jego ojciec miał na imię Jona (Jan). Szymon zajmował się rybactwem, podobnie jak jego brat Andrzej. Nie był zamożny, ale posiadał własną łódź. Wiadomo, iż był żonaty, jest bowiem wzmianka o teściowej. Prawdopodobnie obaj bracia należeli do grona uczniów Jana Chrzciciela. Gdy spotkali Jezusa, wezwał On ich, by porzucili to, czym dotąd się zajmowali i poszli za Nim. Szymonowi oznajmił, iż odtąd będzie "rybakiem ludzi". Odtąd Szymon i Andrzej byli towarzyszami Chrystusa. Znaleźli się w gronie dwunastu apostołów. Szymon-Piotr zaczął z czasem stał się najważniejszym z apostołów, najczęściej mu towarzyszącym, na przykład podczas Przemienienia na górze Tabor czy podczas wskrzeszenia córki Jaira. Stało się tak, mimo że Jezus spośród apostołów najbardziej lubił św. Jana, a sam św. Piotr nie był pozbawiony wad i długo nie do końca rozumiał sens misji Zbawiciela. Naraził się na przykład na Jego gniew, gdy w odpowiedzi na tłumaczenia, że mesjasz musi cierpieć i zginąć, próbował przekonywać, że nic takiego się nie stanie. Po latach, gdy spisywana była Ewangelia św. Marka, św. Piotr poprosił św. Marka, by ten opisał także zdarzenia przedstawiające go w złym świetle, za to pominął te ukazujące go korzystnie. Te ostatnie znane są jednak z pozostałych Ewangelii.

Piotr był jednak Chrystusowi szczerze oddany, autentycznie w Niego wierzący. Główną przyczyną wyznaczenia przez Jezusa na swego następcę, na pierwszego papieża, wydaje się zdarzenie z okolic Cezarei Filipowej, gdy Zbawiciel zapytał swych uczniów, co sądzą o nim ludzie. Gdy ci zreferowali krążące pogłoski o byciu przez Niego którymś z dawnych proroków, który zmartwychwstał, zapytał, za kogo oni Go uważają. Wówczas Szymon odpowiedział tak: "Ty jesteś Mesjasz, Syn Boga żywego". Jezus powiedział mu wówczas: "Błogosławiony jesteś, Szymonie, synu Jana, albowiem nie objawiły ci tego ciało i krew, lecz Ojciec mój, który jest w Niebie. Otóż i Ja tobie powiadam: ty jesteś skałą, i na tej skale zbuduję Mój Kościół, a bramy piekielne go nie przemogą.". Od czasu tego zdarzenia Szymon miał przydomek Skała. Rozmowa ta odbywała się po aramejsku, ale spisana została w języku greckim, stąd przydomek przetłumaczono na grekę, przez co zyskał formę Kefas. Później, gdy św. Piotr znalazł się w Rzymie, przetłumaczono przydomek na łacinę i zyskał formę Petrus. Od tej łacińskiej wersji pochodzą wersje imienia Piotr w różnych krajach. Ciekawie rzecz wygląda we Francji. Tam odpowiednikiem imienia Piotr jest imię Pierre, natomiast słowo "pierre" pisane małą literą po francusku znaczy "kamień". Imię Piotr jest to bardzo bardzo popularne w całej Europie. W Polsce jest to aktualnie najpopularniejsze imię męskie, a drugie co do popularności imię w ogóle (po Annie).

Gdy Jezus miał zostać pojmany, Piotr próbował zapobiec temu siłą, raniąc w ucho jednego ze strażników świątynnych, którzy przyszli uwięzić Jezusa. Chrystus zabronił Piotrowi jednak używać przemocy. To zdezorientowało apostoła i spowodowało, że zląkł się. W strachu trzy razy wyparł się Mistrza, na zarzuty jakichś osób, że jest Jego uczniem, odpowiadając, że Go rzekomo nie zna. W języku polskim od tego zdarzenia wzięło się kolokwialne powiedzenie "mieć pietra". Piotra nie było też w pobliżu Jezusa podczas Męki Pańskiej. To wszystko nie unieważniło jednak danego mu pełnomocnictwa. Piotr był jedną z pierwszych osób, które dowiedziały się o Zmartwychwstaniu. Gdy zobaczył pusty grób, uwierzył w nie i zrozumiał wcześniej nierozumiane tłumaczenia Chrystusa o konieczności cierpienia i śmierci.

Jezus objawiał się przez 40 dni apostołom aż do Wniebowstąpienia. W trakcie tych spotkań z uczniami doszło do ważnej rozmowy Zbawiciela ze św. Piotrem. Zmartwychwstały zapytał go: "Szymonie, synu Jana, czy miłujesz Mnie bardziej ci tamci?", na co Piotr odpowiedział: "Tak, Panie, Ty wiesz, że Cię miłuję". Chrystus powiedział wówczas: "Paś baranki moje", po czym powtórzył pytanie, czy Piotr Go miłuje i po ponownej odpowiedzi twierdzącej znowu powiedział "Paś baranki moje", po czym... zapytał po raz trzeci. Było to niejakie "zmazanie" wcześniejszego trzykrotnego zaparcia się. Na koniec w zawoalowany sposób Jezus zapowiedział męczeństwo św. Piotra.

Dziesięć dni po Wniebowstąpieniu nastąpiło Zesłanie Ducha Świętego. Apostołowie (w tym także św. Piotr) zostali natchnieni przez Ducha Świętego, przez co nabrali mądrości i odwagi, a także zyskali dar języków – zaczęli mówić w obcych językach. Zaraz po tym nastąpiło ich po pierwsze po śmierci, Zmartwychwstaniu i Wniebowstąpieniu Chrystusa publiczne wystąpienie. Zaczęli przemawiać w Jerozolimie. Przybysze z bardzo różnych krajów zdumiewali się, bowiem każdy słyszał znany sobie język. Na koniec przemówił święty Piotr, który, cytując proroka Joela oraz jeden z psalmów, stwierdził, iż Jezus Chrystus jest mesjaszem, zginął niewinnie, a potem zmartwychwstał. Gdy ci, którzy przejęli się jego słowami, zapytali, co powinni czynić, odpowiedział im, że powinni przyjąć chrzest w imię Jezusa Chrystusa. Byli tacy, którzy posłuchali. To był początek funkcjonowania Kościoła.

Po Zesłaniu Ducha Świętego św. Piotr prowadził działalność misyjną w Samarii, Liddzie, Jaffie, Cezarei Nadmorskiej. Za głoszenie tego, iż Jezus jest mesjaszem, był przez pewien czas więziony w Jerozolimie, zdołał jednak zbiec z więzienia. Około roku 42 Piotr osiadł w Antiochii i założył tam organizację kościelną. Potem udał się do Rzymu. Podróżował wszakże na Bliski Wschód, mianował biskupów, zaś w roku 49 uczestniczył w soborze w Jerozolimie. Wiadomo też, iż jest autorem dwóch listów apostolskich, które weszły w skład kanonu Nowego Testamentu.

Święty Piotr zginął śmiercią męczeńską w Rzymie w trakcie prześladowań chrześcijan za panowania cesarza Nerona. Legenda głosi, że chciał uratować się przed nimi, opuszczając Rzym. Spotkał jednak na swej drodze samego Jezusa, który zapytany "Quo vadis, Domine?" ("Dokąd idziesz, Panie?") odpowiedział: "Gdy ty uciekasz z Rzymu, Ja do niego idę, by mnie ukrzyżowano po raz drugi". Pod wpływem tego widzenia święty wrócił do stolicy imperium, gdzie poniósł śmierć męczeńską przez ukrzyżowanie. Poprosił, by przybito go do krzyża do góry nogami, gdyż – jak wyjaśnił – nie czuje się godny umrzeć tak samo jak Chrystus. Tą prośbą i jej uzasadnieniem zmienił sposób postrzegania krzyża. Śmierć nastąpiła 29 VI 63 roku. Z tego względu wspomnienie świętego Piotra przypada 29 VI. Po nim biskupem Rzymu – i drugim papieżem – został Linus. Na miejscu pochówku św. Piotra wybudowano zrazu kaplicę, potem – w IV wieku bazylikę pod jego wezwaniem. W XVI wieku na jej miejsce wybudowaną nową, jeszcze większą bazylikę, która stoi tam do dnia dzisiejszego.

29 VI przypada też wspomnienie świętego Pawła z Tarsu, zwanego "apostołem narodów". Pochodził z diaspory żydowskiej, z rodziny mieszkającej w Tarsie w Azji Mniejszej (obecnie Tarsus w Turcji). Początkowo nosił imię Saul (w spolszczonej wersji: Szaweł), takie samo jak pierwszy król Izraela. Co ciekawe, od urodzenia był obywatelem rzymskim. Było to spore wyróżnienie, bo większość ludności imperium rzymskiego do czasów edyktu cesarza Karakalli z 212 roku obywatelstwa nie miała.

Szaweł podobnie jak jego ojciec zajmował się wyrabianiem namiotów. Wysłany został przez rodzica do Jerozolimy, by tam uczyć się religii żydowskiej. Otrzymał staranne wykształcenie. Początkowo był faryzeuszem i wrogo odnosił się do chrześcijaństwa, aktywnie uczestnicząc w jego prześladowaniach, wydając wyznawców Chrystusa, asystując przy zlinczowaniu świętego Szczepana. Zmienił swój stosunek do chrześcijaństwa w trakcie podróży do Damaszku, gdzie wyruszył, by zapobiec rozszerzaniu się nowej wiary w tym mieście. Stało się coś niezwykłego. Został oślepiony i doznał objawienia. Jakiś głos powiedział mu: "Szawle, Szawle, dlaczego mnie prześladujesz?". Głos przedstawił się jako Jezus Chrystus. Szaweł dopiero po dotarciu do Damaszku odzyskał wzrok. Zaopiekował się nim chrześcijanin Ananiasz. Od tej pory były prześladowca Kościoła stał się jego gorliwym wyznawcą. Ta przemiana wywołała wielkie zaskoczenie. Paweł musiał uchodzić z Damaszku. Wrócił do Jerozolimy, gdzie spotkał się z apostołami. Ci z początku podchodzili do niego nieufnie. Wsparcia udzielił mu św. Barnaba, który stał się jego przyjacielem i towarzyszem jego późniejszych podróży.

Święty Paweł rozpoczął gorliwą działalność misyjną. W celu głoszenia prawdy o Chrystusie zaczął podejmować wielkie podróże misyjne. Pierwsza wielka podróż misyjna odbyła się w latach 45-49. Wtedy to św. Paweł przebył Azję Mniejszą i Cypr. Na Cyprze nawrócił prokonsula Sergiusza Pawła. Od tego czasu sam zaczął używać imienia Paweł. Zmiana imienia była jakby dodatkową oznaką przemiany.

Święty Paweł wykazywał się wielką gorliwością i pod wpływem jego nauk i postawy nawróciło się wiele osób. Nie ograniczał się przy tym do Żydów. Doprowadzał do nawróceń pogan. To wywołało pewne wątpliwości. Chodziło o to, czy nawróceni powinni stosować się do starotestamentowego prawa żydowskiego, w tym przede wszystkim obowiązku obrzezania. Paweł był temu przeciwny. W celu rozstrzygnięcia tej kwestii zwołany został w 49 r. sobór w Jerozolimie. Rozstrzygnął on spór na korzyść stanowiska Pawła, po którego stronie stanął św. Piotr.

W latach 50-52 św. Paweł odbył drugą podróż misyjną. Nawrócenia licznych ludzi z licznych narodów sprawiły, że zyskał miano "apostoła narodów". Oczywiście reakcje były różne. Bolesna była debata na Areopagu w Atenach, podczas której greccy filozofowie lekceważąco odnieśli się do Pawła. Bywały też przypadki agresji ze strony Żydów odrzucających Chrystusa.

Podczas tej drugiej podróży misyjnej Paweł poznał świętego Łukasza, lekarza, z pochodzenia Greka, który w przyszłości stał się autorem jednej z Ewangelii oraz Dziejów Apostolskich.

Po okresie pobytu w Antiochii w latach 53-58 św. Paweł odbył trzecią podróż misyjną. Był w jej trakcie w Azji Mniejszej, Grecji i Macedonii.

Święty Paweł jest autorem listów apostolskich, które weszły w skład kanonu Pisma Świętego Nowego Testamentu. Są one skierowane do gmin chrześcijańskich, w kilku przypadkach do osób prywatnych. Umacniają adresatów w wierze oraz tłumaczą im zawiłości teologiczne i moralne. Są to: List do Rzymian, Pierwszy List do Koryntian, Drugi List do Koryntian, List do Galatów, List do Galatów, List do Efezjan, List do Filipian, List do Kolosan, Pierwszy List do Tesaloniczan, Drugi List do Tesaloniczan, Pierwszy List do Tymoteusza, Drugi List do Tymoteusza, List do Tytusa, List do Filemona oraz List do Hebrajczyków. Obok działalności misyjnej także to stanowi ogromny wkład w Kościół. Warto szczególnie wspomnieć piękny "Hymn o miłości" będący częścią Pierwszego Listu do Koryntian, czytany podczas uroczystości ślubnych. Kończące hymn wzmianka o wierze, nadziei i miłości została włączona oficjalnie do nauczania jako wyróżnienie tak zwanych trzech cnót głównych (nie mylić z cnotami kardynalnymi, także uznawanymi przez Kościół za ważne – roztropnością, sprawiedliwością, umiarkowaniem i męstwem). Ciekawe jest to, że Paweł, z pochodzenia będący Żydem, biegle władał językiem greckim i bardzo wprawnie się nim posługiwał. Anna Świderkówna w "Rozmowach o Biblii" przytacza opinię innego badacza, który stwierdził, iż listy św. Pawła powinno się czytać w oryginale, jeśli chce się znać wszystkie niuanse. Znał też kulturę grecką. W jednym z listów posługuje się metaforą... sportową, przeciwstawiając osiągany przez sportowców doczesny "wieniec skazitelny" osiąganemu przez chrześcijan "wieńcowi nieskazitelnemu".

Po powrocie z trzeciej podróży misyjnej św. Paweł wrócił do Jerozolimy. Tam w 60 r. został uwięziony. Odwołał się od tej decyzji do cesarza. Z tego względu został wysłany statkiem do Rzymu. Burza spowodowała, że statek rozbił się u wybrzeży Malty. Paweł spędził tam trzy zimowe miesiące i nawrócił wielu mieszkańców wyspy. Ostatecznie przetransportowano go do Rzymu. Tam przez pewien czas był więziony, ale ostatecznie został uwolniony, gdyż oskarżający go Żydzi się nie stawili.

Święty Paweł pozostał w Rzymie. Zginął śmiercią męczeńską podczas prześladowań chrześcijan za cesarza Nerona. Jako obywatel rzymski nie został jednak ukrzyżowany, ale ścięty mieczem. Nastąpiło to 29 VI 64 roku, tego samego dnia, w którym zginął święty Piotr. Dlatego właśnie 29 VI jest dniem wspomnienia obu tych bardzo ważnych dla historii chrześcijaństwa świętych. To wspomnienie jest traktowane prawie jak święto. Co ciekawe, święty Paweł jest jeszcze wspominany drugi raz podczas Święta Nawrócenia św. Pawła wyznaczonym na 25 I.

Imię Paweł, podobnie jak imię Piotr, jest jednym z najpopularniejszych imion w Polsce i innych krajach o tradycjach chrześcijańskich.

W ikonografii św. Piotr ukazywany jest w stroju apostoła, jako biskup lub papież w pontyfikalnych szatach. Atrybutami św. Piotra są najczęściej dwa klucze symbolizujące klucze Królestwa Bożego, także odwrócony krzyż, księga, łódź, zwój, pastorał, ryba, sieci, skała. Jest patronem m. in. diecezji w Rzymie, Berlinie, Lozannie; miast: Awinionu, Biecza, Duszników Zdroju, Frankfurtu nad Menem, Genewy, Hamburga, Nantes, Poznania, Rygi, Rzymu, Trzebnicy; blacharzy, budowniczych mostów, kowali, kamieniarzy, marynarzy, rybaków, zegarmistrzów.

Święty Paweł w ikonografii przedstawiany jest w długiej tunice i płaszczu. Jego symbolem jest najczęściej miecz (jako narzędzie, którym zadano mu śmierć), czasem też baranek, koń, kość słoniowa, księga. Jest patronem licznych zakonów, Awinionu, Berlina, Biecza, Frankfurtu nad Menem, Poznania, Rygi, Rzymu, Saragossy oraz marynarzy, powroźników, tkaczy.

Pod wezwaniem świętego Piotra obok bazyliki w Rzymie są m.in. katedra w Trewirze (najstarsza katedra w Niemczech), katedra w Kolonii w Niemczech, katedra w Bolonii we Włoszech, kościół w Rydze na Łotwie (obecnie luterańska).

Pod wezwaniem świętego Pawła jest kościół w Rzymie, wzniesiony w miejscu jego śmierci i nazywany Bazyliką Za Murami, gdyż podczas jej budowania w IV wieku znajdował się za miastem. Pod wezwaniem św. Pawła jest też katedra w Londynie (obecnie anglikańska).

Jest sporo kościołów i parafii pod wezwaniem obu świętych jednocześnie. W Polsce są wspólnie patronami katedr w Poznaniu, Gliwicach i Legnicy, a w innych krajach katedr w Brnie w Czechach, w Nantes we Francji czy w Naumburgu w Niemczech.

W diecezji siedleckiej, do której należy Radzyń, parafie pod wezwaniem świętych Piotra i Pawła są w Siedlcach, Międzyrzecu Podlaskim, Hannie, Leśnej Podlaskiej, Łomazach, Niemojkach, Okrzei, Pratulinie, Sobolewie, Uścimowie, Wierzbnie i Wodyniach.

Święci Piotr i Paweł obecni są w polskiej heraldyce. Obu ich na swoich herbach mają Poznań, Biecz i Strzegom, samego św. Piotra – Ciechanów, Duszniki-Zdrój, Olsztynek, Puńsk, Trzebnica i powiat ciechanowski, samego św. Pawła – Krobia. W herbie Brześcia Kujawskiego św. Piotr pojawia się obok św. Stanisława. Oprócz tego w heraldyce obecne są nawiązujące do nich symbole kluczy i miecza, n. p. w herbach Babimostu, Brzostka, Łaskarzewa czy gminy Leśna Podlaska.

Czytelnikowi z Radzynia i okolic można zwrócić uwagę na wizerunki świętych Piotra i Pawła z terenu powiatu radzyńskiego. W Ostrówkach są po dwa wizerunki obu świętych – obrazy przedstawiające ich obu namalowane na przełomie XVIII i XIX wieku i znajdujące się w kościele (będące częścią grupy obrazów przedstawiających apostołów) oraz wyobrażające ich rzeźby wykonane na początku XX wieku i umieszczone na bramce przed kościołem.

Rzeźby przedstawiające obu apostołów zobaczyć można też na ołtarzach głównych w kościołach w Kąkolewnicy, Komarówce Podlaskiej i w Wohyniu. Z rzeźbą z kościoła p. w. św. Filipa Neriego w Kąkolewnicy wiąże się dość nietypowa kwestia. Otóż figura ma... dwie daty powstania. Otóż pierwotna wersja tej rzeźby wykuta została w 1740 roku i znajdowała się w kościele reformatów p. w. św. Antoniego w Białej Podlaskiej. W drugiej połowie XIX wieku rosyjski zaborca w ramach walki z Kościołem likwidował katolickie klasztory i zamykał ich kościoły. Wiele elementów wyposażenia z zamykanego bialskiego kościoła św. Antoniego trafiło do budowanego właśnie wtedy kościoła w Kąkolewnicy. Była wśród nich... głowa rzeźby świętego Piotra. Nie wiadomo, co stało się z resztą figury. Zapewne uległa zniszczeniu. Do głowy dorobiono resztę i przez to głowa pochodzi z 1740 roku, zaś reszta z roku 1870. Święty ukazany jest z otwartą księgą, którą czyta, oraz ze swym symbolem – kluczami.

Już w całości w 1870 roku wykonano natomiast inną rzeźbę z ołtarza głównego z Kąkolewnicy – tę przedstawiającą świętego Pawła. On również ukazany jest z księgą, ale zamkniętą i trzymaną pod pachą, oraz ze swoim symbolem – mieczem. Obie rzeźby znajdują się między kolumnami odpowiednio na prawo i na lewo od tabernakulum i głównej wnęki z dużym krucyfiksem w środkowej części ołtarza.

Świętych Piotra i Pawła przedstawiają też rzeźby z ołtarza głównego w kościele św. Anny w Wohyniu. Podobnie jak w Kąkolewnicy znajdują się one w ołtarzu głównym pomiędzy kolumnami po obu stronach głównej części ołtarza. Obie figury wyrzeźbione zostały w 1857 roku przez Adama Zelta (1817-1873). Tu, odwrotnie niż w Kąkolewnicy, to św. Paweł ukazany jest jako zaglądający do księgi, a św. Piotr jako ograniczający się do jej trzymania. Oczywiście obaj święci są wyposażeni w swe symboliczne atrybuty – klucze i miecz.

Rzeźby przedstawiające świętych Piotra i Pawła znajdują się także na ołtarzu głównym kościoła p. w. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Komarówce Podlaskiej. Tam również ich rzeźby flankują środkową, główną część ołtarza. Sposób przedstawienia też jest bardzo podobny – święci są wyposażeni w symboliczne atrybuty i księgi.

W przypadku parafii w Komarówce Podlaskiej warto też odnotować, iż na wspomnienie świętych Piotra i Pawła jest tam obchodzony odpust. Drugą parafią na terenie powiatu radzyńskiego z odpustem obchodzonym tego dnia jest parafia p. w. św. Stanisława w Czemiernikach.