500. rocznica zawieszenia dzwonu "Zygmunta" (9 VII 1521)

Dziś mija okrągła, 500. rocznica zawieszenia dzwonu „Zygmunta” - najsłynniejszego polskiego dzwonu, uważanego za jeden z symboli polskiego państwa i narodu.

Ów słynny dzwon został odlany w 1520 roku przez ludwisarza Hansa Behema na zlecenie króla Zygmunta I Starego. Jak wyjaśnił jego fundator „Nie tylko Bogu Najwyższemu, ale także na chwałę domu Jagiellonów i Królestwa Polskiego miał dzwonić”. Specjalnie na potrzeby zawieszenia dzwonu podwyższono jedną z wież zamku królewskiego, która od tego czasu zyskała nazwę Wieży Zygmuntowskiej.

Dzwon „Zygmunt”, jak każdy klasyczny dzwon, składa się z dwóch podstawowych części – płaszcza, czyli zewnętrznej czaszy, oraz serca, czyli podłużnego przedmiotu uderzającego w płaszcz i w ten sposób wytwarzającego donośny, rozchodzący się daleko dźwięk. Na płaszczu zostały odlane płaskorzeźby przedstawiające świętego Zygmunta (patrona fundatora dzwonu), świętego Stanisława (jednego z patronów Polski), godła państwowe Polski i Litwy (orzeł w koronie i pogoń), a także inskrypcja po łacinie, której treść po przetłumaczeniu brzmi: „Bogu najlepszemu, największemu i Dziewicy Bogarodzicy, świętym patronom swoim, znakomity Zygmunt król Polski ten dzwon godny wielkości umysłu i czynów swoich kazał wykonać roku zbawienia 1520”. Jest też inskrypcja-podpis Behema „Ioannes Bohemus de Nurembergensis” (Hans Behem z Norymbergi) oraz jego gmerk (symbol).

Legenda głosi, że dzwon Zygmunt został odlany z przetopionych zdobycznych armat – w jednej wersji moskiewskich z bitwy pod Orszą, według drugiej mołdawskich z bitwy pod Obertynem. Ta druga wersja jest z pewnością fałszywa, gdyż bitwa ta została stoczona w 1531 roku, gdy „Zygmunt” istniał już od 11 lat. Pewne jest za to, że dzwon został odlany z brązu – stopu miedzi i cyny. W jego przypadku stop składa się w 80% z miedzi, a w 20% z cyny.

Oficjalne zawieszenie „Zygmunta” nastąpiło 9 VII 1521 roku. Pierwszy raz użyto go 4 dni później – 13 VII 1521 roku.

Początkowo ufundowany przez Zygmunta I dzwon nazywany był Wielkim Dzwonem Królewskim, dopiero z czasem przyjęła się nazwa „Zygmunt” na cześć zarówno fundatora, jak też przedstawionego na dzwonie jego patrona. Potocznie dzwon bywa nazywany też „dzwonem Zygmunta”. Słowo „wielki” w pierwotnej nazwie nie był tylko przenośnią. W chwili powstania był największym polski dzwon i pozostał nim przez kilka stuleci. Dopiero w 1999 roku stracił ten status na rzecz dzwonu „Bogurodzica” z bazyliki w Licheniu.

„Zygmunt” waży w sumie 9 ton 650 kilogramów. Samo serce ma 365 kg wagi i 219 cm długości. Średnica klosza wynosi 242 centymetry, jego wysokość wraz z koroną (elementem, na którym dzwon jest podwieszony) – 241 cm.

Jak możemy przeczytać na stronie internetowej katedry wawelskiej: „Można śmiało powiedzieć, że Zygmunt jest królem polskich dzwonów i władcą polskich serc. Jest instrumentem, który nieprzerwanie od pół tysiąca lat wygrywa znaki czasu ściśle związane z historią nie tylko naszego Narodu, ale także Europy. To przecież w chwili jego narodzin Rzeczpospolita Jagiellonów odgrywała główną rolę w polityce krajów leżących w sercu naszego kontynentu a wpływ jej sięgał po jego krańce.”

W XIX wieku trzykrotnie pękało serce. Zawsze było naprawiane. W 2000 roku pękło po raz czwarty. Zostało wtedy zastąpione nowym. Stare serce nadal można oglądać w wawelskim muzeum.

W 1874 r. Jan Matejko namalował obraz „Zawieszenie dzwonu Zygmunta”. Jest też rysunek artysty „Król Zygmunt słuchający dzwonu”.

Dzwon „Zygmunt” bije we wszystkie ważniejsze święta religijne, a także w kościelne wspomnienia świętych związanych z Wawelem (św. Jadwigi, św. Stanisława, św. Wacława). Bywał też uruchamiany przy okazji różnych zdarzeń, n. p. po śmierci papieża Jana Pawła II.

Na zakończenie artykułu jest link do nagrań bicia dzwonu „Zygmunt”.

https://www.youtube.com/watch?v=Yzx8XR5lS-M

https://www.youtube.com/watch?v=b1AmHfmIl-A