715. rocznica króla Wacława III (4 VIII 1306)

Dziś mija 715. rocznica śmierci Wacława III, króla Czech i Węgier oraz tytularnego króla Polski.

Wacław III urodził się 6 X 1289 roku. Był synem Wacława II, króla Czech i Polski, oraz królowej Guty Habsburżanki. Jego ojciec niemal zaraz po urodzeniu zaczął snuć ambitne plany z nim związane. Wacław II był monarchą niebywale ambitnym, chcącym naśladować Aleksandra Wielkiego. W czasach dzieciństwa swego syna stopniowo zdobywał wpływy w pogrążonej w rozbiciu dzielnicowym Polsce, by wreszcie w 1300 roku koronować się na jej króla. To wciąż było dla niego mało. Po zostaniu królem polskim zwrócił uwagę na Węgry. Rządzący w tym kraju król Andrzej III nie miał męskiego potomka. Nie było też już żadnych innych męskich przedstawicieli dynastii Arpadów, przez co otwierała się szansa dla innych dynastii. Wacław II postanowił wykorzystać tę okazję. Już w 1298 roku spotkał się w Wiedniu z Albrechtem Habsburgiem oraz Andrzejem III. Powodem była walka z ówczesnym królem niemieckim Adolfem z Nassau. Czeski władca wykorzystał jednak ów zjazd, by doprowadzić do zawarcia zaręczyn swego 9-letniego syna z węgierską królewną Elżbietą.

Andrzej III zmarł w 1301 roku. Następcą miał zostać Karol Robert z neapolitańskiej dynastii Andegawenów, będących boczną gałęzią francuskich Kapetyngów. Pojawiło się jednak silne stronnictwo części możnowładców, które mu się przeciwstawiło. Zwróciło się ono w kierunku Przemyślidów. Doszło do porozumienia. Królewicz 12-letni Wacław udał się na Węgry i przez swego głównego zwolennika, Jana, arcybiskupa Kalocsy, został w Białogrodzie Królewskim (Szekesfehervarze) koronowany na króla Węgier, przyjmując imię Władysława V.

Nie wszyscy zaakceptowali ten stan rzeczy. Pozostało silne stronnictwo andegaweńskie, mocno popierane przez papieża Bonifacego VIII. Cały okres panowania „Władysława V” na Węgrzech był okresem chaosu i wojny domowej. W 1304 r. Wacław II zmuszony był zbrojnie interweniować na Węgrzech w obronie syna. Interwencja ta niewiele dała, a król czeski musiał się wycofać, bo na Czechy najechała armia króla niemieckiego Albrechta Habsburga. Wacław II z konieczności zabrał ze sobą syna oraz... węgierskie insygnia koronacyjne. To ostatnie wywołało oburzenie i jeszcze bardziej osłabiło stronnictwo czeskie na Węgrzech.

Równocześnie ze słabnięciem pozycji Przemyślidów na Węgrzech rósł zawód Wacławem II w Polsce. Wcale nie liczył się on ze swoimi nowymi poddanymi. Wbrew danym przyrzeczeniom urzędy obsadzał Czechami i zwłaszcza Niemcami. Ci ostatni już wcześniej dawali się we znaki polskiej ludności, zwłaszcza rycerstwu. To przyczyniło się do depopularyzacji króla. Poparcie zyskiwali książęta piastowscy: książę głogowski Henryk oraz książę Władysław Łokietek, który wrócił z wygnania i zaczął stopniowo opanowywać Małopolskę.

Wacław II nie dożył katastrofy swego „imperium”. Zmarł 21 VI 1305 roku. Jego syn objął tron w Czechach jako Wacław III. W chwili objęcia władzy miał tylko 16 lat. Młody wiek powodował i nagły brak rodzicielskiej kontroli sprawiły, że zaczął młody król „szumiał”, organizując pijatyki i nocne „wyprawy po dziewczęta”. Budziło to oburzenie, tym większe, że Wacław III naraził się współpracownikom ojca, odsuwając ich od siebie i zastępując nowymi ludźmi.

Pomimo młodego wieku i rozrywkowego usposobienia młody król nie zapominał jednak o sprawach politycznych. Zrezygnował z walki o Węgry, zrzekając się korony na rzecz swego kuzyna Ottona Wittelsbacha, któremu oddał węgierskie insygnia koronacyjne. Ten ostatni został formalnie królem węgierskim i walczył ze stronnictwem andegaweńskim.

Wacław III nie zamierzał natomiast wyrzekać się Polski. Jako spadkobierca Wacława II uważał się za jej króla i po wiekach bywa za niego uważany, choć nigdy się nie koronował, a prawdopodobnie nigdy nawet do Polski nie przybył. Są jednak ślady, że zamierzał zorganizować zbrojną wyprawę do Polski. Prawdopodobnie z walką o Polskę wiąże się jego ożenek. Poślubił Wiolę, córkę księcia cieszyńskiego Mieszka. Współcześni monarsze uważali wzięcie przez króla za żonę ubogiej księżniczki zamiast jakiejś lepszej partii za kolejny jego wybryk, jednakże historyk Benedykt Zientara zwraca uwagę, iż Cieszyn leżał na drodze do Krakowa, a poślubienie polskiej księżniczki, i to z jeszcze nie zniemczonego dworu, umacniało jego pozycję w Polsce.

Dodatkowo wszedł w układy z Krzyżakami i Brandenburczykami. Tym ostatnim podarował Pomorze Gdańskie. Stosowny układ zawarty został w sierpniu 1305 roku. W zamian za polską dzielnicę Brandenburgia miała pozostawić czeskiemu królowi wolną rękę w Miśni. Wprawdzie porozumienie nie weszło wtedy w życie, niemniej miało zapewne wpływ na kilka lat późniejszy najazd Brandenburczyków na Pomorze w 1308 r., który doprowadził do opanowania tej dzielnicy przez nieopatrznie wezwanych na pomoc Krzyżaków.

Wacław III zginął w zamachu zasztyletowany trzema ciosami 4 VIII 1306 w Ołomuńcu, gdzie podczas przygotowań do wyprawy na Polskę goszczony był przez komornika Albrechta ze Sternberga. Za mordercę uznano niejakiego Konrada z Dotensteinu, którego schwytali strażnicy, gdy wybiegał z domu Albrechta. Został przez nich zabity na miejscu, stąd też nie wiadomo, czy na pewno to on był mordercą, a tym bardziej, z jakiego powodu zabił króla. Zarówno w XIV wieku, jak w późniejszych stuleciach były różne przypuszczenia na ten temat. Jedni przypisywali zamach Polakom, inni – Węgrom, jeszcze inni – opozycyjnie nastawionym możnym czeskim.

Wacław III był ostatnim przedstawicielem czeskiej dynastii Przemyślidów. Po przejściowych panowaniach Rudolfa Habsburga i Henryka Karynckiego w państwie władzę przejął Jan Luksemburski. Próbował on także dopominać się o władzę w Polsce, jednakże bezskutecznie.

Jak była mowa we wcześniejszej części artykułu, jest dyskusyjną sprawą, czy Wacława III można zaliczyć do grona polskich władców. Niegdyś tego nie robiono, bo w przeciwieństwie do swego ojca nigdy się nie koronował na króla Polski. Obecnie jednak przeważa pogląd, że można go kwalifikować jako niekoronowanego władcę. Został uwzględniony w wydanym w 1991 r. „Poczcie królów i książąt Polski”.