Święty Andrzej

Dziś przypada kościelne wspomnienie świętego Andrzeja, apostoła, brata świętego Piotra. W Ostrówkach w powiecie radzyńskim jest obraz go przedstawiający.

Nie jest znana jego data urodzin. Pochodził z Betsaidy, miejscowości położonej w Galilei nad Jeziorem Galilejskim, zwanym też Jeziorem Tyberiadzkim lub jeziorem Genezaret. Był młodszym bratem św. Szymona-Piotra. Ich ojciec miał na imię Jona (Jan). Obaj bracia zajmowali się rybactwem. Nie byli bardzo zamożni, ale nie należeli też do ubogich, o czym świadczy to, iż mieli własną łódź.

Święty Andrzej był początkowo uczniem Jana Chrzciciela, który wyjawił mu, iż to Jezus z Nazaretu jest mesjaszem. Co więcej, to właśnie Andrzej przyprowadził do Niego swego brata. Nie dołączyli do Chrystusa od razu. Początkowo wrócili do swojego dotychczasowego życia. Dopiero potem Jezus przybył do nich i powołał po raz kolejny, przy okazji czyniąc cud w postaci niesamowicie obfitego połowu ryb. Obaj bracia weszli w skład grona dwunastu apostołów. Szymon, który zyskał nowe imię Piotr, został najważniejszym z nich. Andrzej był niejako w cieniu brata. W Ewangeliach wspominany jest zaledwie kilka razy. Wiadomo, że był świadkiem pierwszego cudu w Kanie Galilejskiej oraz cudu rozmnożenia chleba i ryb.

Po męczeńskiej śmierci Chrystusa, Jego Zmartwychwstaniu, objawieniu się apostołom, Wniebowstąpieniu oraz po Zesłaniu Ducha Świętego święty Andrzej podobnie jak pozostali apostołowie wyruszył w podróże misyjne. W Dziejach Apostolskich nie ma o nim żadnej wzmianki. Jego dalsze losy rekonstruowała późniejsza tradycja. Głosił Ewangelię wśród Scytów, między Dunajem a Donem, nad dolnym Dunajem, w Tracji (obecnie teren Bułgarii) w Poncie i Bitynii (krainy w Azji Mniejszej, obecnie w Turcji), wreszcie w Grecji. Tam właśnie zginął śmiercią męczeńską między rokiem 62 a 70. Dokładna data nie jest znana. Został ukrzyżowany. Jego krzyż miał jednak nietypowy kształt. Chrystus zginął na krzyżu mającym kształ krzyża rzymskiego (dwie linie skrzyżowane pod kątem prostym, z których pionowa jest dłuższa poniżej punktu skrzyżowania), św. Piotr też na krzyżu o kształcie krzyża rzymskiego, ale odwróconym do góry nogami (na własną prośbę), natomiast św. Andrzej stracił życie na krzyżu mającym kształt zbliżony do litery X. Nastąpiło to w okresie prześladowań chrześcijan w latach 60. I wieku w Patrasie, mieście w Grecji położonym w regionie zwanym Achają, na Półwyspie Peloponeskim (Peloponezie).

Relikwie świętego początkowo znajdowały się właśnie tam. W V wieku zostały przeniesione do Konstantynopola. Na początku XIII wieku uczestnicy czwartej krucjaty zabrali je do Włoch. Trafiły do kościoła w mieście Amalfi. Część z nich w XV wieku została przeniesiona do bazyliki św. Piotra w Rzymie. W 1964 r. papież Paweł VI zdecydował się na oddanie relikwii apostoła z powrotem do Patrasu. Był to gest pod adresem prawosławnych, gdyż w tym wyznaniu św. Andrzej doznaje dużego kultu. Krzywa linia w prawosławnej wersji krzyża jest właśnie nawiązaniem do krzyża św. Andrzeja. Kult tego apostoła jest jednak obecny także w katolicyzmie.

Święty Andrzej uważany jest patronem małżeństw, podróżujących, rybaków, rycerzy, woziwodów, rzeźników, przede wszystkim zaś kobiet chcących wyjść za mąż. Stąd też dzień kościelnego wspomnienia św. Andrzeja przypadającego 30 XI w dawnych czasach praktykowane były zwyczaje wywodzące się z czasów pogańskich i obejmujące wróżenie, którego uczestniczki rzekomo miały zobaczyć przyszłego męża dzięki laniu wosku. Pozostałością tego jest to, że 30 XI nazywamy Andrzejkami. Odbywają się w ten dzień różne imprezy. Andrzejki pokrywają się z grubsza z końcem roku liturgicznego i początkiem nowego, bowiem mniej więcej wtedy (dokładnie w czwartą niedzielę przed Świętami Bożym Narodzeniem) zaczyna się Adwent – okres oczekiwania na Święta Bożego Narodzenia zaczynający rok liturgiczny.

Wiele państw, narodów, regionów i miast uważa św. Andrzeja za swego patrona. Z państw są to m. in. Grecja, Hiszpania, Luksemburg, Niemcy, Rosja, Szkocja, dawniej też Królestwo Neapolu, Księstwo Burgundii i Księstwo Szlezwiku. Z miast, które uważały go za patrona, wymienić można m. in. Bordeaux, Brescię, Brugię, Hanower, Neapol, Rawennę, Rochester.

Krzyż św. Andrzeja został symbolem narodowym Szkocji i zobaczyć można go na fladze szkockiej. Jest na niej przedstawiony biały krzyż w kształcie litery X na ciemnoniebieskim tle. Symbol ten znalazł się też we wspólnej fladze brytyjskiej zwanej "Union Jack" będącej połączeniem flag angielskiej, szkockiej i walijskiej. Od flagi brytyjskiej pochodzą flagi jej byłych kolonii (n. p. Australii).

Krzyż św. Andrzeja jest też elementem flagi Jamajki, a także flag stanów Alabama i Floryda w Stanach Zjednoczonych, kanadyjskiej prowincji Nowa Szkocja, brytyjskiego terytorium zależnego Jersey oraz niektórych regionów i miast.

Krzyż św. Andrzeja obecny jest też w herbach Kraju Nadmorskiego w Rosji oraz gminy Szczyrba na Słowacji, a w Polsce w herbach Złoczewa, gminy Lubicz, gminy Międzyborze, i gminy Rusinów. W herbach Złoczewa i gminy Lubicz obok krzyża pojawia się także sama postać apostoła.

Krzyż św. Andrzeja jest też obecny pośród... znaków drogowych. Znaki drogowe G-3 i G-4 należą do znaków uzupełniających (oznaczonych literą G) i informują o przecinaniu się drogi dla samochodów z przejazdem kolejowym.Wyznaczają też miejsce zatrzymania się, jeśli jedzie pociąg. W różnych krajach kolejowy krzyż św. Andrzeja ma różną postać (n. p. we Włoszech i w Austrii jest pionowy podobnie jak oryginalny krzyż św. Andrzeja). W Polsce ma kształt poziomego krzyża w biało-czerwone paski. Znak G-3 składający się z samego krzyża jest stawiany przed przejazdem jednotorowym. Znak G-4, który obok samego krzyża obejmuje jeszcze znajdującą się pod nim dodatkową złamaną linię (też w paski) znajduje się przed przejazdami wielotorowymi.

W Polsce kościoły pod wezwaniem św. Andrzeja apostoła są m. in. w Warszawie (dwa!), Krakowie, Broku i Suchedniowie. W diecezji siedleckiej, do której należy Radzyń, jest jedna parafia pod wezwaniem św. Andrzeja Apostoła – w Osiecku (woj. mazowieckie, pow. otwocki). W archidiecezji lubelskiej, do której należy południowa część powiatu radzyńskiego, jest też tylko jedna parafia pod wezwaniem tego apostoła – w Końskowoli (siedziba gminy w pow. puławskim). Jest jeszcze w tej archidiecezji pod wezwaniem św. Andrzeja XVIII-wieczny franciszkański kościół rektoralny w Chełmie.

Obraz przedstawiający św. Andrzeja można zobaczyć w kościele p. w. św. Stanisława w Ostrówkach w powiecie radzyńskim (gm. Wohyń). Obraz ten należy do znajdującego się w tej świątyni cyklu obrazów przedstawiających apostołów. Namalował go pod koniec XVIII wieku anonimowy malarz. Święty jest na tym obrazie przedstawiony z brodą, w czerwonej koszuli i niebieskim płaszczu. Trzyma w ręku swój atrybut – krzyż w kształcie litery X.