Zabytkowe lampy i żyrandole w powiecie radzyńskim

Na terenie powiatu radzyńskiego jest 5 zabytkowych lamp. Są też zabytkowe żyrandole.

Lampą nazywane jest urządzenie, które służy do wytwarzania sztucznego światła za pomocą prądu elektrycznego, oleju lub gazu. Ponadto w żargonie myśliwskim słowem tym określa się oko wilka. W dawnych czasach lampy były rzadkością, gdyż bardzo trudno było wytworzyć i utrzymać sztuczne światło. (Warto w tym kontekście przypomnieć ewangeliczną przypowieść o pannach roztropnych i nieroztropnych.) Zmieniło się to z rozpowszechnieniem się elektryczności. Dziś lampy są przedmiotem powszechnie używanym.

Zabytkowe lampy z powiatu radzyńskiego nie są zwykłymi lampami, ale t. zw. lampami (lampkami) wiecznymi używanymi w kościołach. Są to specjalne, ozdobne lampy, która ma znaczenie nie praktyczne związane z dostarczaniem światła, ale symboliczne. Przez swoje stałe świecenie ma symbolizować stałą obecność Chrystusa. Z tego powodu jest zawieszana przed tabernakulum.

Symbolika podtrzymywania ognia była znana już w starożytności. Stale podtrzymywały ogień westalki, czyli kapłanki rzymskiej bogini Westy. Z tego jednak właśnie powodu w pierwszych wiekach chrześcijaństwa niechętnie odnoszono się właśnie do używania takiego symbolu. Zmieniło się to dopiero w pełnym średniowieczu, kiedy to zaczęto zawieszać lampki wieczne. Początkowo oczywiście były to lampy oliwne. W XX wieku zaczęły być zastępowane elektrycznymi.

W powiecie radzyńskim jest 5 zabytkowych lamp wiecznych. Znajdują się one w kościołach w Czemiernikach, Przegalinach Dużych, Ostrówkach i Ulanie-Majoracie oraz w kaplicy w Jurkach.

Najstarszą spośród nich jest lampa z Czemiernik. Pochodzi z połowy XVIII wieku! Wykonano ją z cyny w stylu barokowym. Ma ażurowy brzusiec z pięciu wykrojonych plakiet z płaskorzeźbami ukazującymi Wniebowzięcie Matki Bożej oraz trzy uchwyty z łańcuszkami.

Druga jest lampa z kaplicy w Jurkach. Jest metalowa. Wykonano ją w drugiej połowie XIX wieku, zapewne niedługo po wybudowaniu samej kaplicy.

Trzecia jest lampa wieczna z kościoła w Ulanie-Majoracie. Wykonano ją na początku XX wieku w stylu neobarokowym. Jest metalowa. Ma pękaty brzusiec i płaskorzeźby przedstawiające głowy aniołów, na których są uchwyty, o które z kolei zaczepione są łańcuchy. W porównaniu z innymi ma bardziej spłaszczony kształt.

Z początku XX wieku, ale zapewne troszeczkę późniejsza niż ulańska, jest lampa wieczna z kościoła w Ostrówkach. Ma ozdoby eklektyczne w stylu.

Najmłodszą z zabytkowych lampek wiecznych powiatu jest lampa z kościoła w Przegalinach Dużych. Wykonana została w latach 20. XX wieku. Jest nieco podobna do tej z Ostrówek, też eklektyczna w ozdobach. Pośród nich, podobnie jak w Ulanie i Ostrówkach, są płaskorzeźby przedstawiające główki aniołów.

Lampki wieczne miały znaczenie symboliczne i dają niewiele światła, ale przecież w kościołach używało się i używa się też oświetlenia w celach praktycznych. Do tego celu używane były żyrandole. Wymyślono je już w średniowieczu i zaczęto używać nie tylko w świątyniach, ale także w zamkach i pałacach. Żyrandolem nazywamy rodzaj rozgałęzionej, przeważnie ozdobnej ramy, na której w dawnych czasach umieszczano liczne świece, a obecnie lampki elektryczne. Dzięki umieszczeniu licznych świec albo lampek w jednym miejscu można było rozświetlić nawet duże pomieszczenie. Od czasów rozpowszechniania się elektryczności są powszechnie montowane w domach, choć oczywiście nie są tak duże i aż tak bardzo ozdobne. Co ciekawe zabytkowe żyrandole z pałaców i kościołów były przerabiane na elektryczne. Na pamiątkę przeszłości często lampkom w takich żyrandolach nadaje się kształt przypominający świece. Pojawienie się elektryczności zmieniło też sposób podwieszania żyrandoli. W dawnych czasach były zawieszane na sznurach, natomiast obecnie wiszą na kablach doprowadzających do nich prąd.

W powiecie radzyńskim są też zabytkowe żyrandole. Wszystkie znajdują się w kościołach, a konkretnie w świątyniach w Radzyniu Podlaskim, Czemiernikach, Kolembrodach, Komarówce Podlaskiej, Ostrówkach, Suchowoli i Woli Osowińskiej.

Najstarszy z nich jest żyrandol z kościoła Trójcy Św. w Radzyniu. Wykonany został z mosiądzu jeszcze w drugiej połowie XIX wieku. Są jeszcze dwa nieco późniejsze, z przełomu XIX i XX wieku, w przeciwieństwie do pierwszego żelazne. Wszystkie są eklektyczne w stylu i mają ozdoby z motywem liści akantu.

W ostatnim ćwierćwieczu XIX wieku wykonane zostały żyrandole z kościoła św. Stanisława w Czemiernikach. Jeden z nich jest mosiężny.

Z przełomu XIX i XX wieku pochodzi mosiężny, eklektyczny żyrandol z kościoła w Woli Osowińskiej.

Z pierwszego ćwierćwiecza XX wieku pochodzą żyrandole z kościołów w Kolembrodach i Komarówce Podlaskiej, Ostrówkach i Suchowoli. Dwa żyrandole z Komarówki różnią się od siebie stylem – jeden jest eklektyczny, drugi neogotycki. Nie różnią się za to materiałem. Oba wykonano z mosiądzu. Neogotycki jest żyrandol z Ostrówek, eklektyczny – z Suchowoli.