175. rocznica śmierci Filipa Waltera (9 IV 1847)

Dziś mija 175. rocznica śmierci Filipa Waltera – polskiego chemika, odkrywcy nafty, twórcy wielu polskich terminów chemicznych.

Filip Neriusz Walter urodził się 31 V 1810 roku w Krakowie. Był synem kupca Jana Nepomucena Waltera, który z pochodzenia był Niemcem, ale z wyboru stał się Polakiem i gorącym polskim patriotą. Miał on bardzo zdolnego syna. Filip Walter już w wieku 12 lat został przyjęty do szkoły średniej, a w wieku 15 lat na studia! Studiował filozofię, z której zdobył później doktorat, historię i chemię. W tej ostatniej dziedzinie miał największe osiągnięcia. W 1831 r. po ukończeniu studiów został przyjęty do pracy na Uniwersytecie Jagiellońskim. Niedługo po tym wyjechał do Francji w celach naukowych. Do Polski już nie wrócił z przyczyn politycznych. W tym czasie Kraków był stolicą Rzeczypospolitej Krakowskiej – stworzonego na kongresie wiedeńskim miniaturowego tworu państwowego. W okresie po upadku powstania listopadowego zaczęły się nasilać naciski państw zaborczych na to państewko. Na UJ utworzono "komisję reorganizacyjną" złożoną z przedstawicieli państw zaborczych oraz Polaków-lojalistów. Komisja ta pod pretekstem reorganizacji przeprowadzała polityczne czystki. Walter został usunięty jako syn działacza patriotycznego. Był jednak już zbyt znany i ceniony jako naukowiec, w związku z czym dla zachowania pozorów dla pozbycia się go... zlikwidowano w ogóle katedrę chemii, łącząc ją z katedrą farmacji, według oficjalnej wersji "dla oszczędności". Młody uczony nie miał zatem do czego wracać. Postanowił pozostać we Francji. Tam został doceniony. Podjął pracę naukową, współpracując ze znanymi francuskimi uczonymi – m. in. Jeanem-Baptistem Dumas'ą czy Pierrem Pelletierem. Wspólnie z tym ostatnim ogłosił w 1840 r. publikację naukową dotyczącą ropy naftowej. Właśnie Filip Walter jako pierwszy wydestylował z niej naftę. Dzięki temu kilkanaście lat później Ignacy Łukasiewicz mógł wynaleźć lampę naftową.

Walter specjalizował się w chemii organicznej. Samodzielnie, już bez współpracy z uczonymi francuskimi, badał produkty destylacji żywicy sosen nadmorskich. Odkrył przy tej okazji cztery węglowodory: boksytylen, dwufenol, kumol i toluen.

Francuzi doceniali go. Odznaczony został Orderem Legii Honorowej – najwyższym francuskim odznaczeniem. Specjalne podziękowania wystosowała Akademia Francuska, w wydanym oświadczeniu głosząc, że "poczuwa się do obowiązku oddania mu należnej chwały". W 1836 r., mając zaledwie 26 lat, Filip Walter został dyrektorem Centralnej Szkoły Sztuki i Rzemiosł. Pełniąc funkcję, nadal prowadził badania.

Walter mimo uznania we Francji nigdy nie zapomniał o tym, że jest Polakiem. Chcąc przyczynić się do rozwoju chemii w Polsce, postanowił wymyślić polskie nazwy chemiczne, głównie nazwy pierwiastków: azot, bar, brom, bor, cer, chlor, dydym, fluor, iryt, itr, lit, magnez, osm, pallad, potas, rod, sód, tellur, tor, wanad i węgiel. Nazwy te używane są do dziś, podobnie jak słowo "stop" oznaczające mieszaninę stopionych ze sobą dwóch metali, które wyparło pochodzące z francuskiego słowo "aliaż". Przez blisko półtora stulecia w polskim nazewnictwie chemicznym funkcjonowało też wymyślone przez Waltera rozróżnianie kwasów przez końcówki "-owy" i "-awy", dopiero w ostatnich dziesięcioleciach zaczęto zastępować nazwy z tymi końcówkami nazwami rozróżnianymi nie końcówką, ale rzymskim numerem oznaczającym wiązania chemiczne, przez co n. p. są kwas siarkowy (VI) i kwas siarkowy (IV) zamiast kwasu siarkowego i kwasu siarkawego.

Filip Neriusz Walter zmarł 9 IV 1847 roku w Paryżu.