30. rocznica obalenia rządu Jana Olszewskiego (4 VI 1992)

Dziś mija okrągła, 30. rocznica "nocnej zmiany" – obalenia w nocy z 4 na 5 VI 1992 r. rządu Jana Olszewskiego.

Rząd Jana Olszewskiego był pierwszym rządem wybranym przez parlament wyłoniony w pierwszych po II wojnie światowej w pełni wolnych wyborach w Polsce, które odbyły się 27 X 1991 roku. Układ sił był w nim dość skomplikowany. Ostatecznie udało się uformować rząd, w skład którego weszły trzy partie: konserwatywne Zjednoczenie Chrześcijańsko-Narodowe (ZChN), centroprawicowe Porozumienie Centrum (PC) oraz wywodzące się z rolniczej „Solidarności” Porozumienie Ludowe (PL), a także kilku ludzi z rekomendacji prezydenta Lecha Wałęsy. Premierem został Jan Olszewski, wieloletni działacz opozycji antykomunistycznej, adwokat broniący opozycjonistów w procesach politycznych, oskarżyciel posiłkowy w procesie zabójców ks. Popiełuszki, w tamtym czasie poseł PC. W skład jego rządu weszli: Wojciech Włodarczyk (PC) – minister-szef Urzędu Rady Ministrów, Antoni Macierewicz (ZChN) – minister spraw wewnętrznych, Jan Parys (bezpartyjny) – minister obrony narodowej, Krzysztof Skubiszewski (bezpartyjny) – minister spraw zagranicznych, Karol Lutkowski (bezpartyjny) – minister finansów, Zbigniew Dyka (ZChN) – minister sprawiedliwości, Jerzy Kropiwnicki (ZChN) – minister pracy i polityki socjalnej, Adam Glapiński (PC) – minister współpracy gospodarczej z zagranicą, Jerzy Eysymontt (PC) – minister-kierownik Centralnego Urzędu Planowania, Andrzej Diakonow (PC) – minister gospodarki przestrzennej i budownictwa, Gabriel Janowski (PL) – minister rolnictwa i gospodarki żywnościowej, Tomasz Gruszecki (bezpartyjny) – minister przekształceń własnościowych, Andrzej Lipko (bezpartyjny) – minister przemysłu i handlu, Marian Miśkiewicz (bezpartyjny) – minister zdrowia i opieki społecznej, Andrzej Stelmachowski (bezpartyjny) – minister edukacji narodowej, Ewaryst Waligórski (bezpartyjny) – minister transportu i gospodarki morskiej, Andrzej Siciński (bezpartyjny) – minister kultury i sztuki, Marek Rusin (bezpartyjny) – minister łączności, Stefan Kozłowski (bezpartyjny) – minister ochrony środowiska, Artur Balazs (Stronnictwo Ludowo-Chrześcijańskie) – minister bez teki, Jerzy Karczewski (bezpartyjny) – minister-przewodniczący Komitetu Badań Naukowych. W trakcie istnienia rządu doszło do kilku zmian personalnych. Jana Parysa zastąpił Romuald Szeremietiew, zaś Karola Lutkowskiego – rekomendowany przez prezydenta Andrzej Olechowski. Odwołany został też Artur Balazs.

Rząd podjął wiele działań reformatorskich. Jan Parys był pierwszym po wojnie nie-komunistą i pierwszym w historii Polski cywilem na stanowisku ministra obrony. Jego reformatorskie działania doprowadziły do konfliktu ze związanego z postkomunistycznymi strukturami otoczenia prezydenta Wałęsy z osławionym szefem gabinetu Mieczysławem Wachowskim na czele, a otwarte powiedzenie o tym spowodowało wymuszenie zdymisjonowania go. Antoni Macierewicz jako minister spraw wewnętrznych na długo przed uchwałą lustracyjną przygotowywał jej realizację, powołując Wydział Studiów MSW. Adam Glapiński jako minister współpracy gospodarczej z zagranicą dzięki odpowiedniej polityce zwiększył dochody budżetu. Jego pomysłem było wprowadzenie banderoli na alkohol. Dzięki zmniejszeniu listy krajów, do których nie wolno sprzedawać broni z bardzo długiej do zawierającej tylko 3 kraje listy ONZ-owskiej (Jugosławia, Irak, Libia) zwiększyły się dochody zbrojeniówki ze sprzedaży broni, które wcześniej monopolizowali szemrani pośrednicy zarabiający na swym pośrednictwie. Ograniczył też nielegalny handel paliwami. Koncesje dawano tylko przyznającym się do zysków. Dzięki tym i innym działaniom udało się poprawić stan finansów publicznych.

Ważnym osiągnięciem było przygotowanie przez rząd Olszewskiego wycofania wojsk rosyjskich z Polski. Wprawdzie zostało to postanowione już wcześniej, a zrealizowane już po upadku gabinetu, ale zasługą rządu i osobistą premiera Olszewskiego było storpedowanie pomysłu, by dawne bazy radzieckie nadal miały charakter eksterytorialny, a zarządzać ich obszarem miały specjalne spółki polsko-rosyjskie. Realizacja tego pomysłu doprowadziłoby do powstania enklaw bez jakiejkolwiek kontroli, będących gniazdami szpiegostwa, przestępczości gospodarczej i kryminalnej.

W dziedzinie polityki zagranicznej rząd Olszewskiego dokonał wyraźnego zwrotu w kierunku zachodnim. Poprzednie rządy wciąż za główny punkt odniesienia uważały ZSRR, a potem Rosję. Rząd Olszewskiego nawiązał rozmowy z krajami zachodnimi w sprawie rozpoczęcia współpracy na polu obronności. Był to początek polskiej drogi do NATO.

Wszystkie te działania na rzecz podmiotowości Polski i wyzwolenia Polski spod tyranii sił postkomunistycznych wywoływały rosnącą wściekłość tych ostatnich. Bezpośrednią jednak przyczyną czy raczej detonatorem obalenia rządu była sprawa lustracji. 27 V 1992 r. Sejm ogłosił uchwałę wzywającą ministra spraw wewnętrznych do sporządzenia i dostarczenia mu listów agentów dawnej Służby Bezpieczeństwa zajmujących wysokie stanowiska państwowe. Minister wywiązał się w zasadzie z tego zadania, choć wskutek braku czasu pominięci zostali wojewodowie, co wypominał ministrowi autor uchwały, Janusz Korwin-Mikke.

Lista dotarła do Sejmu 4 VI 1992 r. Dezawuowana była przede wszystkim przez siły postkomunistyczne lub z nimi sprzymierzone – SLD, UD, KLD i PPG. Wywołała jednak panikę także wśród innych polityków. Należał do nich prezydent Wałęsa. Postanowił jak najszybciej obalić rząd. Wykorzystał do tego złożony już wcześniej wniosek Unii Demokratycznej. Prezydent zaczął wywierać presję na parlament, by poddać go pod głosowanie już w nocy z 4 na 5 VI 1992 r. , choć w porządku obrad miał on być rozpatrywany później. Większość parlamentarna uległa tej presji. Doszło do zakulisowych negocjacji, podczas których policzono głosy i ustalono postępowanie już po obaleniu. Kluczowe okazały się głosy PSL i KPN. To one przeważyły szalę. W nocnym głosowaniu rząd został odwołany. Prezydent natychmiast powołał premiera Waldemara Pawlaka, choć nie wiadomo było, czy w będzie on w stanie sformować rząd. Ostatecznie to się nie udało i jego premierostwo zakończyło się już po tygodniu. Wcześniej jednak nowo kreowany premier błyskawicznie powołał nowego pełniącego obowiązki ministra spraw wewnętrznych, Andrzeja Milczanowskiego. Świadczyło to o panice i nie przypominało normalnej wymiany rządu, która zwykle nie odbywa się w takim pośpiechu. Ta nadzwyczajność zapadła w pamięć części polityków i społeczeństwa. Na temat działalności rządu Olszewskiego można poczytać w książce "Lewy czerwcowy", natomiast o jego obaleniu opowiada nagrany w 1994 r. film dokumentalny "Nocna zmiana".