130. rocznica śmierci Jana Czerskiego (7 VII1892)

W tym roku mija 130. rocznica śmierci Jana Czerskiego, polskiego geologa, paleontologa i geografa prowadzącego badania na zesłaniu.

Jan Czerski urodził się 15 V 1892 roku w Swolnie (wieś koło Dryssy, obecnie na Białorusi). W 1863 roku wziął udział w powstaniu styczniowym. Po jednej z bitew dostał się do niewoli. Za udział w powstaniu został przez Moskali zesłany na Syberię. Ciężka praca w karnym batalionie w Omsku nadwyrężyła jego zdrowie i miała wpływ na jego późniejszą śmierć w młodym wieku. Na zesłaniu spotkał jednak życzliwych ludzi, dwóch Polaków i Kozaka, którzy dawali mu do poczytania książki przyrodnicze. Traktował to jak odskocznię od ciężkiej pracy. Z czasem zainteresowało go to tak, że zaczął zbierać kamienie. W 1867 roku napisał swoją pierwszą pracę, którą za pośrednictwem wspomnianych przyjaciół wysłał do Towarzystwa Przyrodników w Petersburgu. Wzbudziła zainteresowanie, jednak zaniechano pierwotnie planowane jej wydanie i zerwano kontakty z autorem, gdy dowiedziano się, że młody naukowiec-samouk jest zesłańcem.

W 1869 roku zakończyła się praca w karnym batalionie, jednakże Czerski nie uzyskał prawa do powrotu. Musiał zostać na Syberii jako osiedleniec. W 1870 roku przeniósł się do Irkucka. Tam poznał Aleksandra Czekanowskiego i Benedykta Dybowskiego, też Polaków, zesłańców i naukowców. Pomogli mu oni w dokształcaniu się. Dzięki ich staraniom został kustoszem w irkuckim Muzeum Cesarskiego Rosyjskiego Towarzystwa Geograficznego. Po zapoznaniu się z literaturą geologiczną i zbiorami towarzystwa rozpoczął samodzielne prace badawcze. W 1872 roku ukazał się opisany przez niego zarys budowy geologicznej okolic Omska. Po tym zaczęto w końcu publikować jego prace.

Jan Czerski był samoukiem. Prowadził badania z zakresu geografii, geologii oraz... paleontologii (nauka o skamieniałościach organizmów żywych). Do tego ostatniego zachęciły go znajdowane na Syberii szczątki mamutów.

Czerski miał ogromny wkład w badanie Syberii. Był organizatorem wielu wypraw badawczych. W 1873 roku Czerski, wraz z Mikołajem Hartungiem, odbył trudną podróż w Sajany (góry na pograniczu Rosji i Mongolii). W jej trakcie, oprócz kolekcji przyrodniczych, zebrał także wiadomości o ludzie Sojotów. W kolejnych latach wyprawiał się w Góry Tunkińskie (1874), traktem moskiewskim z Irkucka do rzeki Birusy (1875) oraz w dolinę Udy. W jaskiniach w pobliżu Niżnieudyńska i Bałagańska znalazł bogate okazy paleontologiczne, za co został wyróżniony przez Cesarską Akademię Nauk małym złotym medalem (1877). Spłynął doliną rzeki Irkut (1877). Przez cztery lata (1877–1880) prowadził badania geologiczne brzegów Bajkału. Dzięki nim udało się określić genezę tego jeziora, które jest najgłębszym jeziorem na świecie.

Wskutek konfliktów stracił posadę kustosza w Irkucku. Przez pewien czas musiał pracować jako sprzedawca w sklepie prowadzonym przez Polaka.

Dzięki wstawiennictwu przyjaciół i naukowców uzyskał ułaskawienie, możliwość opuszczenia Syberii i zamieszkania w Petersburgu. Pracował tam w Akademii Nauk. Wciąż jednak udawał się na Syberię w celach naukowych. Zbadał szlak pocztowy z Irkucka na Ural.

W 1891 roku wziął udział w wyprawie w doliny rzek Indygirki i Kołymy we wschodniej części Syberii. W jej trakcie zmarł 7 VII 1892 roku. Ciało badacza zostało pochowane w pobliżu ujścia rzeki Omołon.