150. rocznica urodzin biskupa Henryka Przeździeckiego (17 II 1873)

Dziś mija okrągła, 150. rocznica urodzin Henryka Przeździeckiego, pierwszego biskupa podlaskiego po reaktywacji tej diecezji w 1918 roku.

Henryk Przeździecki urodził się 17 II 1873 roku w Warszawie w rodzinie ziemiańskiej. Po ukończeniu gimnazjum (szkoły średniej) wstąpił do warszawskiego seminarium duchownego. Wyświęcony został w 1895 roku.

W latach 1897-1901 studiował teologię w Akademii Duchownej w Petersburgu. Po powrocie do kraju pełnił posługę jako wikary kolejno w Makowie, Warce i Przybyszewie, a potem jako kapelan w jednym ze szpitali w Warszawie na Pradze.

Od 1903 roku w seminarium duchownym w Warszawie prowadził zajęcia z dyscypliny teologicznej, nauk społecznych, archeologii i ekonomii. Równolegle prowadził działalność społeczną. Od 1905 r. był członkiem Komisji Społeczno-Religijnej przy arcybiskupie warszawskim. Był też jednym ze współorganizatorów Zjazdu Demokracji Chrześcijańskiej z 1906 roku.

W 1910 r. ksiądz Przeździecki został mianowany proboszczem parafii p. w. św. Józefa w Łodzi i zarazem kanonikiem honorowym. Doprowadził do powstania czasopism "Przewodnik Katolicki" i "Gromada", w których pisywał. Wszedł też w skład komitetu redakcyjnego Podręcznej Encyklopedii Katolickiej.

W 1912 r. spotkał się z samym papieżem Piusem X, któremu przedstawił raport o szykanach rosyjskich carskich władz wobec Kościoła w Polsce.

Po wybuchu I wojny światowej zajmował się działalnością dobroczynną jako członek Rady Głównej Opiekuńczej oraz zastępca przewodniczącego Komitetu Niesienia Pomocy Biednym.

W 1915 r. został mianowany wikariuszem generalnym archidiecezji warszawskiej. W 1916 r. ponownie został wysłany do Rzymu do papieża, podobnie jak 4 lata wcześniej w celu raportowania o sytuacji Kościoła w Polsce.

W pewnym momencie poza działalnością duchowną znalazł się też w polityce. Został członkiem Tymczasowej Rady Stanu, następnie Komisji Sejmowo-Konstytucyjnej przygotowującej projekt konstytucji przyszłego państwa polskiego, a w końcu Rady Regencyjnej – tymczasowego organu władzy powstałego pod egidą Niemców, który miał być namiastką głowy państwa.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku papież Benedykt XV na nowo powołał diecezję podlaską, której likwidację wymusił kilkadziesiąt lat wcześniej rosyjski zaborca. Pierwszym po reaktywacji biskupem został właśnie Henryk Przeździecki. Z oczywistych powodów czekało go dużo pracy. Erygowano sporo nowych parafii, zarówno w tych miejscach, gdzie nie można było tego wcześniej zrobić ze względu na opór zaborcy, jak też tam, gdzie nieliczni prawosławni opuścili świątynie, które można było przejąć. Wśród tych nowych parafii były m.in. parafie w Kąkolewnicy, Polskowoli czy Kolembrodach. Na nowo otworzono zlikwidowane przez zaborcę sanktuaria maryjne w Kodniu i Leśnej Podlaskiej. Odzyskano skonfiskowane przez Rosjan kościoły i inne budynki. Na nowo utworzono w Janowie kurię oraz seminarium. W ciągu niespełna pięciu lat powstało w diecezji 66 nowych parafii, przybyło 106 kościołów

W 1923 r. diecezja dzieliła się na 18 dekanatów i 181 parafii, miała 262 kapłanów i około 640 tysięcy wiernych. Właśnie w roku 1923 nastąpiły przenosiny stolicy biskupiej z Janowa Podlaskiego do Siedlec. W następnym roku nową katedrą w miejsce janowskiego kościoła p.w. Trójcy Świętej został siedlecki kościół p. w. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny.

Jako biskup ordynariusz Henryk Przeździecki wyróżniał się sporą aktywnością. Prowadził osobiście rekolekcje, dokonywał licznych wizytacji w parafiach, odwiedzał ludzi starych i chorych w szpitalach, więzieniach, w przytułku dla starców, brał udział w pogrzebach kapłanów i zasłużonych ludzi świeckich.

W 1919 r. z inicjatywy biskupa utworzone zostało seminarium duchowne w Janowie Podlaskim. Z kolei w 1923 r. w Siedlcach otwarte zostało Gimnazjum i Liceum Biskupie Świętej Rodziny. Wielu absolwentów tej szkoły wstępowało potem do seminarium i zostawało księżmi. Z inicjatywy biskupa zostało też w Siedlcach utworzone istniejące do dziś Muzeum Diecezjalne.

W 1923 r. biskup zwołał synod, czyli zjazd duchowieństwa. W jego trakcie uporządkowano wiele spraw związanych z pracą duchownych w diecezji. Opracowano 266 statutów regulujących wiele spraw. W 1938 r. miał się odbyć kolejny synod, ale został odwołany z powodu choroby biskupa.

W 1929 r. biskup Przeździecki zorganizował Diecezjalny Kongres Eucharystyczny. Uczestniczyło w nim kilku innych biskupów. W jego trakcie przywieziono odzyskane cudowne obrazy z Kodnia i Leśnej Podlaskiej, a także sprowadzono do diecezji relikwie św. Jana Bosko do Sokołowa Podlaskiego.

Biskup interesował się żywo działalnością charytatywną. Stale wzywał w listach pasterskich do aktywności na polu dobroczynności. Biskup uczestniczył ponadto w specjalnej akcji sprowadzania do Polski i pomagania tym Polakom, którzy podczas I wojny światowej znaleźli się w głębi Rosji. W 1930 r. rozpoczął akcję zakładania w każdej parafii, w której działała Akcja Katolicka, specjalnej komórki zajmującej się dobroczynnością. Był to zalążek Caritasu.

Biskup Przeździecki patronował też zakładaniu innych przykościelnych religijnych organizacji: Apostolstwa Modlitwy, Akcji Katolickiej, Bractwa III Zakonu (tercjarzy), Bractwa Najświętszego Sakramentu, Bractwa Nauki Chrześcijańskiej, Bractwa Trzeźwości Świetego Józefa, Bractwa Różańcowego, Bractwo Szkaplerza Karmelitańskiego, Bractwo Świętej Anny, Bractwa Trójcy Przenajświętszej, Stowarzyszenia Młodzieży Męskiej i Żeńskiej.

W 1928-1938 jako biskup należał do kilku komisji Episkopatu: Komisji Papieskiej, Komisji Prawnej, Komisji Prasowej, Komisji Synodalnej oraz Rady Biskupów do Spraw KUL-u. Był też sekretarzem generalnym Episkopatu. W 1938 r. składał w Rzymie dokumenty w sprawie męczenników z Pratulina.

Uczestniczył w wielu kongresach, zjazdach, konferencjach naukowych. Brał udział w kongresach eucharystycznych nie tylko w Polsce w Częstochowie i Toruniu, ale także w Velehradzie w Czechach, Rzymie, Chicago, Pradze, Paryżu, Cartagenie w Hiszpanii, Dublinie, Kownie, a nawet w Manili (stolicy Filipin).

W 1923 r. uzyskał zgodę Kongregacji dla Kościołów Wschodnich na stworzenie nowego obrządku, nazwanego bizantyjsko-słowiańskim, a potocznie neounickim. Był to swoisty eksperyment, mający doprowadzić do połączenia z Kościołem powszechnym prawosławnych. Współcześnie istnieje już tylko jedna parafia tego obrządku. Jej siedzibą są Kostomłoty (współcześnie woj. lubelskie, pow. bialski, gm. Kodeń).

Tematyce unii kościołów biskup Przeździecki poświęcił dwie książki: "O pracy unijnej w Polsce" (1932) i "Unia florencka" (1937). Jest ponadto autorem jeszcze dwóch innych książek będących zbiorami jego wystąpień: "Listów pasterskie 1918-1928" (1928) i "Listów pasterskich 1928-1938" (1938).

Poza sprawami czysto religijnymi biskup interesował się też szerzej sytuacją społeczno-polityczną. Zasiadał w kierownictwie Stowarzyszenia Robotników Chrześcijańskich. Z sympatią odnosił się do Polskiego Stronnictwa Chrześcijańskiej Demokracji (chadecji), a potem do Stronnictwa Pracy powstałego ze zjednoczenia chadecji z Narodową Partią Robotniczą. W listach pasterskich apelował o wspieranie polskiej armii. Propagował tworzenie na terenie diecezji Kół Opieki Religijnej nad Żołnierzami. Był członkiem zarządu Podlaskiego Komitetu Obywatelskiego Funduszu Obrony Narodowej powstałego w 1936 roku. Za działalność społeczną został odznaczony przez władze państwowe m. in. Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1925) i Złotą Odznaką Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej (28 XI 1937).

Biskup Henryk Przeździecki mimo choroby do ostatnich dni życia starał się wypełniać swą misję. Zmarł nagle 9 V 1939 r. w czasie wizyty pasterskiej w Ortelu Królewskim (obecnie dwie wsie – Ortel Królewski Pierwszy i Ortel Królewski Drugi – w woj. lubelskim, pow. bialskim, gm. Piszczac). W pogrzebie uczestniczyło około 200 tysięcy wiernych. Mszę pogrzebową odprawiał sam prymas August Hlond.