Historia Albanii

Albania jest państwem w południowo-wschodniej Europie. Ma powierzchnię około 27,8 tys. kilometrów kwadratowych. Mieszka w nim około 3 mln ludzi. Od zachodu ma dostęp do morza (Morza Adriatyckiego, a na południowym zachodzie do Cieśniny Otranto i Morza Jońskiego). Graniczy z Czarnogórą (od północnego zachodu), Kosowem (od północnego wschodu), Macedonią Północną (od wschodu) i Grecją (od południowego wschodu). Sami Albańczycy nazywają swój kraj Shqipëria (w wymowie mniej więcej: Szcipöria). Nazwa "Albania", pochodząca z łaciny używana jest w innych językach niż albański, w tym w polskim.

Albańczycy są pozostałością po ludach iliryjskich, które zamieszkiwały Półwysep Bałkański w starożytności, jeszcze przed opanowaniem go przez Słowian. W starożytności przez pewien czas na terenach dzisiejszej Albanii istniało państwo stworzone przez lud Taulantiów. Wojowali oni z Macedonią, ale ulegli jej przewadze i uznali macedońskie zwierzchnictwo. Potem nastąpił podbój terenów przyszłej Albanii przez Imperium Rzymskie. W czasach rzymskich pojawiło się chrześcijaństwo. W okresie po upadku państwa rzymskiego, gdy Półwysep Bałkański został zalany przez Słowian, na terenach Albanii przetrwała kultura ludów wcześniej tam zamieszkujących. Politycznie tereny te należały do Cesarstwa Wschodniorzymskiego (Bizancjum). W 914 r. większość przyszłego terytorium Albanii została podbita przez Bułgarów pod wodzą cara Symeona. W latach 1005-1019 Bizancjum pod wodzą cesarza Bazylego II Bułgarobójcy odzyskało władzę nad tymi terenami. Sytuacja zmieniła się po t. zw. "IV krucjacie", gdy grupa rycerzy zachodnich zamiast na Bliski Wschód w interesie finansującej wyprawę krzyżową Wenecji zaatakowało Bizancjum. Rozbili to państwo i ustanowili na jego miejsce Cesarstwo Łacińskie. Panowało ono jedynie nad nieznaczną częścią dawnego terytorium Bizancjum. Na znacznej jego części panował chaos. Tworzyły się różne państwa i państewka. Tak było też na terenach zamieszkałych przez Albańczyków. Wtedy powstało też księstwo Progonitów, uważane za pierwsze państwo albańskie. Upadło ono jednak szybko. Przez pewien czas znaczna część Albanii znajdowała się pod panowaniem despotatu Epiru. Tereny albańskie były obiektem zainteresowania panującej w Królestwie Neapolu dynastii Andegawenów oraz Wenecji.

W XIV w. przez pewien czas ziemie albańskie znalazły się pod panowaniem Serbii, która za panowania cara Stefana Duszana osiągnęła szczyt potęgi. Potem, po rozpadzie imperium serbskiego sytuacja wróciła do stanu chaosu, aczkolwiek w pewnym momencie pośród państewek albańskich w drugiej połowie XIV w. do większego znaczenia doszły dwa, jedno stworzone na północy przed ród Balsziciów, drugie w centrum kraju, w którym rządził ród Thopiów. Z czasem zaczął też dochodzić do znaczenia ród Kastriotów, z którego wyszedł największy albański bohater narodowy. Poza nimi wymienić można jeszcze rody Spatów, Zenevisi i Dukagjinów.

W XIV w. pojawiło się zagrożenie tureckie. Wspomniane rody Balsziciów, Thopiów i Kastriotów uznały zwierzchnictwo tureckie, ale po cichu prowadziły własną politykę, utrzymując konszachty z Wenecją i Neapolem. Rzeczpospolitej Weneckiej udało się, między innemu dzięki temu, opanować dwa duże pasy wybrzeża albańskiego. Nieufność Turków była przyczyną, która spowodowała, że na Janie Kastriocie wymuszono oddanie jego syna Jerzego jako zakładnika. Podczas pobytu w Turcji przyjął on islam i nowe imię Skander (poturczona wersja Aleksandra). Za zasługi wojenne otrzymał też tytuł „beg”, stąd do historii przeszedł jako Skanderbeg.

W 1432 r. Turcy zaczęli zamieniać luźne dotąd zwierzchnictwo na swoją bezpośrednią władzę. Wywołało to żywiołowy opór. Dość chaotyczna walka z Turkami nabrała zorganizowanego charakteru, gdy przyłączył się do niej Skanderbeg. Już od 1440 r. prowadził potajemną korespondencję z królem neapolitańskim Alfonsem oraz królem węgierskim i polskim Władysławem Warneńczykiem. Jawnie wystąpił przeciw Turkom w 1443 roku. 27 XI Skanderbeg opanował Kruję i ogłosił manifest antyturecki. To wywołało ataki na tureckie garnizony w innych miastach. Zawiązała się liga antyturecka ze Skanderbegiem na czele. Sukcesom sprzyjało to, że Turcy toczyli akurat wojnę z Węgrami. W 1444 r. Albańczycy odnieśli zwycięstwo w bitwie w dolinie Torvioli. Gdy Turcy pokonali Węgrów w bitwie pod Warną, przystąpili do tłumienia buntów ujarzmionych narodów bałkańskich. Skanderbeg skutecznie odpierał tureckie ataki przez następne kilkanaście lat. Wywołało to podziw w całej Europie. Skanderbeg stał się pierwszym (i do czasów Matki Teresy z Kalkuty w praktyce jedynym) Albańczykiem znanym szerzej nie tylko swym rodakom.

Turcy pustoszyli kraj. Zdołali też wybudować twierdzę Elbasan, której nie dało się zdobyć. Mimo to aż do śmierci Jerzego Kastrioty nie zdołali ujarzmić Albanii. Sytuacja zmieniła się, gdy Skanderbeg w 1468 r. zmarł. Opór zaczął wygasać. Jego żona i syn musieli uchodzić z kraju, podobnie jak wielu innych przedstawicieli elit. Turcy ostatecznie opanowali kraj w 1479 roku. Od tego czasu cała Albania była pod panowaniem tureckim z wyjątkiem kilku enklaw należących do Wenecji, którymi był Ulcinj i Bar, początkowo też Durazzo.

Panowanie tureckie trwało długo, aż do początku XX wieku. Należy przy tym podkreślić, że zorganizowany opór zakończył się w 1479 r., ale bierny opór i drobne lokalne bunty (zwłaszcza przy okazji wojen turecko-weneckich) trwały przez następne stulecia. Kontrola tureckiej administracji ograniczała się w praktyce do terenów nizinnych i dolin, natomiast w trudno dostępnych terenach górskich różne góralskie klany były niemal niezależne. W pewnym momencie zaczęła w praktyce obowiązywać niepisana umowa (nie zawsze przestrzegana), w myśl której Turcy przymykają oczy na tę względną niezależność, a w zamian nie mają problemu z werbunkiem żołnierzy na inne wojny.

Sukces zdołali za to Turcy odnieść w sprawach religijnych. Jeszcze w pierwszych latach XVII w. zdecydowaną mieszkańców ziem albańskich stanowili chrześcijanie. Już jednak w pierwszym ćwierćwieczu tego stulecia rozpoczął się gwałtowny proces islamizacji, który sprawił, że Albańczycy stali się narodem w większości muzułmańskim, jedynym zresztą obok bośniackich muzułmanów rdzennym europejskim narodem, w którym dominującym wyznaniem był islam. Stało się tak wskutek silnego nacisku administracyjnego, w tym zwłaszcza fiskalnego. Muzułmanie płacili dużo niższe podatki. Zmiana wiary umożliwiała też karierę. Wielu ze zmieniających wiarę robiło to nieszczerze. Do rzadkości nie należały absurdalne sytuacje praktykowania obu religii naraz. Z czasem jednak konformizm zewnętrzny zmieniał się w wewnętrzny.

Właśnie przyjęcie islamu przez Albańczyków było główną przyczyną, dla którego Turcy przychylnym okiem patrzyli na ich wewnętrzne migracje do innych regionów imperium. Owe migracje miały na ogół podłoże ekonomiczne, ale wywołały poważne skutki kulturowe i polityczne. Sąsiednie Kosowo, które było regionem serbskim, co więcej – kolebką państwa serbskiego, zostało opanowane przez Albańczyków, którzy stali się tam większością, przy czym do efektu takiego doprowadziły nie tylko migracje, ale także akty przemocy wobec Serbów i wyższy u Albańczyków przyrost naturalny. Poza Kosowem Albańczycy napłynęli też masowo do Macedonii, gdzie są mniejszością, ale liczną.

Na przełomie XVIII i XIX wieku ambitny Ali z Telepeny, pół-Albańczyk z pochodzenia, pasza Janiny, faktycznie uniezależnił się od imperium tureckiego, tworząc na poły suwerenne państwo obejmujące północno-zachodnią Grecję i południową Albanię, nominalnie tylko uznając władzę sułtana tureckiego. W końcu Turcy w 1822 wysłali przeciw niemu wojsko, obalili go i zabili.

Wiek XIX podobnie jak w innych krajach był okresem przebudzenia świadomości narodowej. Pojawił się ruch odrodzenia narodowego zwany „Rilindje”. W 1878 r. powstała Liga Prizreńska. Organizacja ta powstała za zgodą władz tureckich, które liczyły na solidarność wyznaniową. Z czasem Liga zaczęła się jednak radykalizować. Z tego powodu w 1881 r. została rozwiązana. Niegodzących się na to jej członków rozpędzono siłą. Turcy w późniejszym okresie nadal rozgrywali kartę solidarności wyznaniowej oraz animozje między Grekami i narodami słowiańskimi a Albańczykami.

W 1908 r. w Bitoli albańscy patrioci zorganizowali debatę przedstawicieli 25 regionów. Ustalono, że językiem literackim będzie gwara elbarasańska, która stanowi ogniwo pośrednie między dwoma głównymi grupami dialektów albańskich (toskijskich i gegijskich), oraz że język albański będzie zapisywany pismem łacińskim podług transkrypcji opracowanej jeszcze w 1879 r. przez Samiego Frashëriego. Politycznie opowiedziano się za autonomią w obrębie państwa tureckiego.

W tym samym 1908 r. w Turcji doszło do rewolucji. Obalony został sułtan Abdulhamid II, a jego następca został pozbawiony realnej władzy. Na czele państwa stanęła partia "Jedność i Postęp", której członków nazywano młodoturkami. Chcieli oni reformować Turcję, ale w polityce narodowej wykazywali szowinizm nawet większy od dawnego rządu sułtańskiego. Do tego doszły jeszcze tendencje centralizacyjne. Taka polityka przyczyniła się do konfliktów. Doprowadziła do wojny z innymi państwami bałkańskimi zwanej I wojną bałkańską. W samej Albanii doprowadziła do wzrostu niezadowolenia i narastania oporu. W latach 1909-1912 trwały walki.

28 XI 1912 r. lider opcji niepodległościowej Ismail Qema proklamował oficjalnie niepodległość Albanii. Dzień później wojska serbskie zajęły Durres. Zwołana w grudniu 1912 r. konferencja ambasadorów w Londynie wbrew serbskim protestom zgodziła się na powstanie nowego państwa, pod warunkiem, iż będzie ono neutralne. Pomysły rozbioru ziem albańskich między Serbię i Grecję nie znalazły uznania. Postanowiono, że 6 głównych mocarstw europejskich (Francja, Rosja, Niemcy, Austro-Węgry, Wielka Brytania i Włochy) zadecydują o osobie władcy Albanii i będą nadzorować jego administrację, finanse i bezpieczeństwo. Nad tworzeniem się państwa albańskiego kontrolę sprawować miała Międzynarodowa Komisja Nadzorcza. Mimo tych upokarzających warunków było to sukcesem Albańczyków. Zyskali własne państwo.

W 1913 r. Albanię zaatakowała Czarnogóra po cichu wspierana przez Serbię. Wycofała swoje wojska pod wpływem ultimatum Austro-Węgier.

Latem 1913 r. Niemcy doprowadziły do uznania władcą kraju niemieckiego arystokratę Wilhelma zu Wieda, siostrzeńca rumuńskiego króla Karola. Powołał on rząd na czele z Esadem Toptanim. Szybko okazało się, że zu Wied nie zna kraju, do którego przybył. Doszło do wybuchu wojny domowej. 3 IX 1914 r. książę Wilhelm załamał się i wyjechał z kraju. W czasie I wojny światowej kraj był okupowany najpierw przez wojska serbskie, później przez austriackie, jeszcze później przez włoskie.

Podczas traktatu wersalskiego w 1919 r. potwierdzono niepodległość Albanii. W 1920 r. wycofały się włoskie wojska okupacyjne. Kraj został przyjęty do Ligi Narodów. W tym samym roku powołano 4-osobową Radę Regencyjną. Państwo formalnie wciąż było monarchią, ale powrót Wilhelma zu Wieda nie wchodził w grę. Rada powołała rząd na czele z Sulejmanem Delviną. Jeszcze w tym samym roku zastąpił go Ilias Vrioni. 5 IV 1921 r. przeprowadzono pierwsze w historii Albanii wybory. W Zgromadzeniu Ustawodawczym zasiedli przedstawiciele dwóch partii – postępowej i ludowej.

W czerwcu 1921 r. przeciw władzom centralnym zbuntowało się plemię Mirditów. Bunt stłumiły oddziały wojskowe dowodzone przez ministra spraw wewnętrznych Ahmeda Zogu. Umocnił on swoją pozycję do tego stopnia, że stał się czołowym politykiem w Albanii. Doprowadził do odsunięcie premiera Vrioniego. Na czele rządu stanął Pandeli Evangjeli. Rada Regencyjna chciała odwołać nowy rząd, ale zbrojny bunt zwolenników Zogu doprowadził do opanowania stolicy. Rada Regencyjna w nowym składzie wybrała na premiera innego protegowanego Zogu – Xhafera (Dżafera) Ypiego. Nowe władze podjęły akcję rozbrajania społeczeństwa, co miało służyć ograniczeniu przemocy. Odebrano 35 tysięcy sztuk broni. Akcja nie wszędzie się udała. Wielu uważało ją za ograniczenie wolności i tradycji. Rozgrywała to opozycja. Podjęła nawet próbę zamachu stanu, na czele której stanął Hasan Prisztina, która zakończyła się niepowodzeniem.

W grudniu 1922 r. Zogu osobiście objął funkcję premiera. W tym samym miesiącu jego partia wygrała wybory parlamentarne, choć opozycyjna partia Fana Noliego też miała wysokie poparcie. W lutym 1924 r. Zogu został ranny w wyniku zamachu. Niedługo po tym ustąpił z funkcji premiera. W maju 1924 r. doszło do kolejnej rebelii, która obaliła władze związane z Zogu. Na czele państwa stanął Fan Noli. Zogu zorganizował kontrprzewrót z pomocą Jugosławii oraz „białych” Rosjan. Przejął na powrót władzę. Znowu osobiście stanął na czele rządu W styczniu 1925 r. parlament na wniosek Zogu uchwalił konstytucję, ogłaszając Albanię republiką. Zogu został prezydentem. Z czasem jego rządy stawały się coraz bardziej dyktatorskie, a rola parlamentu coraz bardziej fasadowa. W 1928 r. uchwalona została nowa konstytucja z powrotem czyniąca Albanię monarchią. Monarchą został... Ahmed Zogu, który ogłosił się królem Zogiem.

Wprawdzie Zogu odzyskał władzę z pomocą jugosławiańską, jednakże w polityce zagranicznej orientował się na Włochy. Kraj ten zyskiwał coraz silniejsze wpływy polityczne i gospodarcze w Albanii. Próby wywikłania się z tej zależności podejmowane przez Zoga w pierwszej połowie lat 30. zakończyły się niepowodzeniem. Wobec tego w drugiej połowie tej dekady nastąpiło dalsze zacieśnienie związków Albanii z Włochami. W końcu Benito Mussolini postanowił doprowadzić do pełnej aneksji Albanii. Namówił go do tego minister spraw zagranicznych Galeazzo Ciano. W kwietniu 1939 r. doszło do włoskiej inwazji, która zakończyła się sukcesem. Już po zajęciu kraju grupa polityków zdecydowana na kolaborację ogłosiła detronizację Zoga i proklamowała królem Albanii włoskiego króla Wiktora Emanuela III. Ustanowiony został też kolaboracyjny rząd. Włosi stworzyli w ten sposób pozór unii personalnej, ale w istocie po opanowaniu przez nich kraju miała miejsce okupacja. Starali się wpływać na wszystko. Tymczasem powoli, ale konsekwentnie zaczęła rozwijać się partyzantka. Na sytuacji skorzystali komuniści. Przed wojną w ogóle nawet nie istniała partia komunistyczna. Osiem rozproszonych grupek zjednoczyło się w 1941 r., tworząc Komunistyczną Partię Albanii. Stała się ona dość popularna, tym bardziej, że siły niekomunistyczne stosowały błędną, nazbyt powściągliwą politykę wobec okupantów.

W 1943 r. we Włoszech obalono Benita Mussoliniego. Nowe władze próbowały wycofać kraj z wojny. Oznaczało to koniec włoskiej okupacji. Natychmiast zastąpiła ją jednak okupacja niemiecka. Niemcy z początku postępowali dość oględnie, próbując zjednać sobie Albańczyków. Wygrywali przy tym sprawę Kosowa. Udało się nawet utworzyć albańską jednostkę SS o nazwie „Skanderbeg”. Partyzantka jednak nie ustała. Z czasem w miarę pacyfikacji coraz częstsze były przypadki mszczenia się na ludności cywilnej.

Ostatecznie już w październiku 1944 r. stworzony przez komunistów Komitet Wyzwolenia Narodowego zdołał wyprzeć Niemców i przejąć władzę, przekształcając się w Rząd Tymczasowy. Na czele nowych władz stanął lider Komunistycznej Partii Albanii – Enver Hodża (Hoxha). Był to okrutnik i fanatyk, ale też człowiek inteligentny, sprytny, mający zdolności organizacyjne i znający kilka języków (w tym francuski biegle). Ugruntowanie władzy ułatwione było tym, że podobnie jak w Jugosławii komuniści cieszyli się wysokim poziomem autentycznego poparcia. Byli oczywiście przeciwnicy polityczni komunizmu, ale szybko uporała się z nimi bezwzględna tajna policja polityczna Sigurimi, którą kierował Koczu Dzodze. Po reformie rolnej, przyznającej chłopom ziemię, odebrano ją im, przeprowadzając kolektywizację.

W pierwszych latach po wojnie wydawało się, że Albania zostanie wcielona do Jugosławii jako kolejna jej republika związkowa. Zwolennikiem związania się z północnym sąsiadem był Dzodze. Doprowadzono do unii celnej, unifikacji cen i walut. Z Jugosławii płynęły też kredyty i pomoc humanitarna na dużą skalę. Do zjednoczenia nie doszło wskutek konfliktu Tity ze Stalinem. Albania zdecydowanie stanęła po stronie Związku Radzieckiego. Zmiana sytuacji międzynarodowej miała też przełożenie na sytuację wewnętrzną. Hodża wykorzystał konflikt, by pozbyć się Dzodze, który zdradzał ambicje zastąpienia go. Były szef bezpieki został odsunięty, oskarżony o szpiegostwo na rzecz Jugosławii i stracony. Zresztą w Albanii wewnętrzne czystki w partii komunistycznej, w 1948 r. przemianowanej na Albańską Partię Pracy, były dość częste, zwłaszcza w latach 40. i 50., ale także, choć nieco rzadziej, w późniejszych dekadach. Tym bardziej na litość nie mogli liczyć zwykli obywatele. W 1952 r. dopuszczono karę śmierci nawet dla 12-latków.

Gdy Nikita Chruszczow ogłosił swój tajny referat na temat Stalina, co spowodowało koniec okresu stalinizmu, Enver Hodża zareagował oburzeniem, a po paru latach zerwał ze Związkiem Radzieckim, zarzucając sowieckiemu kierownictwo zdradę komunizmu i stając w obronie Stalina. Już w 1961 r. zerwała stosunki dyplomatyczne z ZSRR. Faktycznie już w 1960 r., a formalnie w 1968 Albania wystąpiła z Układu Warszawskiego. Po zerwaniu ze Związkiem Radzieckim nastąpiło za to zacieśnienie kontaktów z Chinami rządzonymi przez Mao Tse-Tunga. W 1960 r. Mao wsparł albańskich towarzyszy podczas klęski suszy. Wprawdzie wskutek klęski "Wielkiego Skoku" w Chinach też panował głód, i to znacznie większy, ale z problemem tym uporano się, kupując zboże we Francji. Chińczycy wspomagali też Albanię ekonomicznie na inne sposoby, chociażby budując wielką tamę na rzece Drin. W latach 1965-1969 Hodża przeprowadził t. zw. rewolucjonizację, wzorowaną na "rewolucji kulturalnej" w Chinach. Podobnie jak tam wykorzystano ją do walki z inteligencją i częścią aktywu partyjnego. W ramach przemian zlikwidowano Ministerstwo Sprawiedliwości, tworząc wszędzie „trybunały ludowe”. Inną decyzją podjętą w tym czasie był urzędowy zakaz jakichkolwiek praktyk religijnych. Władze postanowiły, że każdy Albańczyk ma być ateistą. Zwalczano też istniejące jeszcze elementy więzi rodowych.

W polityce wewnętrznej ograniczano się do terroru, ateizacji, kultu Hodży oraz coraz bardziej nieudanego realizowania kolejnych „pięciolatek”, to jest pięcioletnich planów gospodarczych. W 1970 r. ogłoszono zakończenie pełnym sukcesem elektryfikacji kraju, co było propagandowym kłamstwem. Rzeczą, z której reżim stał się sławny po kilku dziesięcioleciach, była szeroko zakrojona akcja budowania, nieraz w dziwnych miejscach, dużej ilości bunkrów. Współcześnie są one wykorzystywane jako atrakcja turystyczna, ale w założeniu miały służyć celom wojskowym.

Po śmierci Mao Tse-tunga doszło do zerwania z Chinami, gdyż Hodża z kolei chińskim komunistom zarzucił zdradę komunizmu i sprzeniewierzenie się myśli Mao. Od tego momentu Albania znalazła się w całkowitej izolacji. Była jedynym europejskim krajem, który nie przystąpił w 1975 r. do Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie.

Enver Hodża zmarł w 1985 roku. Jego następcą został Ramiz Alia. Reżim w zasadzie nie uległ zmianie, choć Alia zrezygnował z kultu jednostki uprawianego za jego poprzednika. Warte odnotowania jest, iż jeszcze w 1988 r. zakazano nadawania imion chrześcijańskich i muzułmańskich.

Pewne nieśmiałe objawy liberalizacji pojawiły się dopiero w 1989 roku, kiedy to na powrót zezwolono na zlikwidowaną w 1970 r. możliwość posiadania działek przyzagrodowych w kolektywnych gospodarstwach rolnych oraz zezwolono na wizytę w kraju najsławniejszej na świecie Albanki (choć z Macedonii) – Matki Teresy z Kalkuty. Kryzys systemu zaczął narastać. Na pewno rolę odegrała też sytuacja międzynarodowa. Już jesienią 1989 r. zaczęły się przeciwrządowe wystąpienia w miastach Fier i Korcza, a do następnej fali demonstracji doszło w grudniu tego roku. Do następnej, jeszcze potężniejszej fali demonstracji doszło już wiosną 1990 roku. Pod ich wpływem w maju Zgromadzenie Ludowe przywróciło Ministerstwo Sprawiedliwości. Władze zapowiedziały też zezwolenie na swobodę podróżowania i zniesienie zakazu praktyk religijnych, ale ociągały z realizacją tej zapowiedzi.

Na początku lipca 1990 r. przebywający w RPA Leka, syn króla Zoga, w przemówieniu zaapelował do rodaków o obalenie komunizmu. Niedługo po tym doszło do kolejnej fali masowych demonstracji, nadal brutalnie rozpędzanych. Wielu Albańczyków zdecydowało się też na wchodzenie do ambasad innych krajów i proszenie o azyl. Dotyczyło to głównie ambasad RFN i Włoch, ale też innych państw, w tym także ambasady Polski, gdzie o azyl poprosiły 52 osoby.

Dla złagodzenia napięcia społecznego w czerwcu rząd, na czele którego stał dotąd Fatos Nano, zastąpiony został przez nowy rząd Ylliego Bufiego. W tym samym miesiącu rozpisano wybory, które zwyciężyła Albańska Partia Pracy, co wywołało zaskoczenie. Było to zapewne z jednej strony skutek wciąż uprawianego zastraszania przeciwników, z drugiej – słabego jeszcze zorganizowania opozycji. W lipcu APP przemianowała się na Albańską Partię Socjalistyczną. Na jej czele stanął premier Fatos Nano, natomiast Ramiz Alia pozostał prezydentem. Na jesieni napięcie społeczne znowu zaczęło narastać. W grudniu doszło do nowej fali protestów. Na ulicę wysłano czołgi. Wielu uczestników protestów zostało aresztowanych i skazanych na długoletnie więzienie. Uformowała się tymczasem Demokratyczna Partia Albanii – pierwsza niekomunistyczna opozycyjna partia. Domagała się ona dostępu do telewizji, ale uzyskała jedynie zgodę na wydawanie własnego dziennika – „Rilindja Demokratika”. Innym ustępstwami komunistów były: zniesienie po pół roku od obietnicy zakazu praktykowania religii, postawienie w stan oskarżenia wdowy po Enverze Hodży, obalenie pomnika Stalina. Pod koniec lutego 1991 r. w Tiranie znowu wybuchły zamieszki, poprzedzone kilkutygodniowymi strajkami studenckimi i głodówkami. Obalono pomnik Envera Hodży. Doszło do starć z milicją. W końcu zdominowany przez komunistów parlament zgodził się na samorozwiązanie. 22 III doszło do pierwszej tury wyborów parlamentarnych, 29 III – do drugiej. Zwycięstwo tym razem odniosła Demokratyczna Partia Albanii. 6 IV nowo wybrany parlament w miejsce Ramiza Alii wybrał Salego Berishę, który został zaprzysiężony 3 dni później.

Pod rządami Berishy następowały stopniowe zmiany w kierunku rynkowym, choć znaczną część PKB wciąż stanowiły przemyt, produkcja narkotyków i machinacje finansowe. W 1995 r. albański parlament uchwalił t. zw. ustawę o ludobójstwie, która była ustawą dekomunizacyjną. Była najbardziej radykalną z tego typu ustaw, dopuszczającą nawet karę śmierci dla komunistycznych zbrodniarzy. W 1996 r. Partia Demokratyczna wygrała kolejne wybory, które zostały zbojkotowane przez opozycję.

Na początku 1997 r. doszło do bankructw t. zw. piramid finansowych, przez co wielu Albańczyków straciło swoje oszczędności. Wywołało to gwałtowne zamieszki, szczególnie na południu kraju. Przekształciły się one w zbrojną rebelię. Południe kraju z Vlorą, Sarandą i Delviną znalazło się przejściowo pod panowaniem rebeliantów. Siły rządowe uderzyły na nich, ale sytuacja daleka była do rozstrzygnięcia. 10 IV 1997 r. rozpoczęła się operacja wojskowa międzynarodowych sił pokojowych mająca na celu przerwanie walk w Albanii.

9 VI i 6 VII doszło do przedterminowych wyborów. Zwyciężyła w nich postkomunistyczna Albańska Partia Socjalistyczna. Nowym prezydentem został Rexhep (Redżep) Mejdani. Nowym premierem został Fatos Nano, który pełnił już tę funkcję w 1990 i 1991 roku. Później premierami byli dwaj inni politycy z APS. Nowa ekipa zaczęła rehabilitować dawny komunistyczny reżim, a nawet sprzyjać pewnej modzie na kultywowanie dyktatury Hodży. Nadal poważnym problemem był wysoki poziom przestępczości, który w okresie rządów postkomunistów jeszcze wzrósł.

W okresie rządów APS doszło do interwencji NATO w sprawie Kosowa i bombardowań Serbii. Albańczycy solidaryzowali się z rodakami zza granicy. Władze albańskie zarzucały Serbom naruszanie granicy w pogoni za kosowskimi partyzantami. Albania w okresie bombardowań Serbii stała się nieformalnym sojusznikiem NATO, otwierając swoją przestrzeń powietrzną.

Postkomuniści wygrali kolejne wybory w 2001 roku i rządzili w Albanii do 2005 roku, kiedy to wybory wygrała Partia Demokratyczna. Sali Berisha został premierem. W 2006 roku ogłoszono rezolucję potępiającą komunizm. W 2009 r. Albania została członkiem NATO. W tym samym roku Partia Demokratyczna ponownie wygrała wybory, acz dla utrzymania władzy tym razem musiała wejść w koalicję. Berisha pozostał premierem. Był nim do kolejnych wyborów w 2013 roku, wygranych przez socjalistów. Premierem został Edi Rama. Pełni on tę funkcję do dnia dzisiejszego dzięki dwóm kolejnym wyborczym zwycięstwom socjalistów.

Współczesna Albania nie jest już państwem tak niestabilnym i niebezpiecznym jak jeszcze w ostatniej dekadzie minionego stulecia. W ostatnich latach daje się nawet zauważyć pewien wzrost zainteresowania tym krajem turystów, gdyż ma ciepłe morze a jest tańszy niż inne kraje śródziemnomorskie.