100. rocznica śmierci Jadwigi Zamoyskiej (4 XI 1923)

Dziś mija okrągła, 100. rocznica śmierci Jadwigi z Działyńskich Zamoyskiej, działaczki społecznej, jednej z patronek roku 2023.

Jadwiga Działyńska urodziła się 4 VII 1831 roku w Warszawie jako córka Adama Tytusa Działyńskiego i jego żony Gryzeldy Celestyny. Dzieciństwo i młodość spędzała w różnych miejscach, do których przeprowadzali się jej rodzice. Przebywała kolejno: w Krakowie, Żurawicy, Wysocku, Zarzeczu i od 1837 roku w Oleszycach. W 1848 roku rodzina Działyńskich mogła wrócić do Kórnika. Mimo że pochodziła z zamożnej rodziny, była przyuczana do skromności. Zdobyła solidne wykształcenie domowe. Miała sporą wiedzę o historii, geografii, literaturze, umiała grać na klawikordzie oraz znała kilka języków. Bardzo szanowała swoją nauczycielkę, Marię Birt, z pochodzenia Angielkę.

Jadwiga Działyńska została wydana za mąż za Władysława Zamoyskiego (1803-1868). Jej mąż był politykiem, przedstawicielem Hotelu Lambert, monarchistycznego zachowawczego emigracyjnego stronnictwa skupionego wokół księcia Adama Jerzego Czartoryskiego. Wykonując różne misje dyplomatyczne, Zamoyski stale podróżował. Jadwiga Zamoyska, która była patriotką, w pełni popierała działania męża. Dwukrotnie towarzyszyła mu w podróżach podczas wojny krymskiej.

Po śmierci męża w 1868 r. całkowicie poświęciła się działalności społecznej. Pomimo względnie młodego wieku nie wyszła ponownie za mąż. Przejęła się ideą zakładania stowarzyszeń religijnych bez obowiązku składania ślubów zakonnych. Inspirowała się działaniami zakonu oratorian, którego przedstawicieli poznała we Francji. Prowadziła działalność społeczną, którą można zakwalifikować jako pracę organiczną. Mogła zacząć działać na szerszą skalę dopiero wtedy, gdy po śmierci jej brata jej syn przejął rodzinny majątek w Kórniku. Powróciła tam w 1881 roku i zarazem po tym założyła Szkołę Domowej Pracy Kobiet potocznie nazywaną Zakładem Kórnickim. Była ona pierwszą tego typu placówką na ziemiach polskich. Była to szkoła dla dziewcząt, ucząca praktycznych umiejętności, ale zarazem wychowująca w duchu chrześcijańskim. Oprócz podstawowej edukacji uczono tam też prac gospodarskich i kuchennych, organizacji pracy domowej, dobrych manier, patriotyzmu, pobożności i gimnastyki. Program nauczania szkoły obejmował wychowanie religijne, zajęcia praktyczne (szycie, gotowanie, zarządzanie gospodarstwem domowym itp.), naukę literatury, geografii, historii Polski, rysunku, i śpiewu. Placówka zyskała wsparcie hierarchii kościelnej oraz duże zainteresowanie w społeczeństwie. Niemcy zaniepokoili się tym i w 1885 r. wydalili Jadwigę Zamoyską ze swego terytorium w ramach jako pretekstu używając faktu, iż miała obywatelstwo Francji. W tej sytuacji Zamoyska zamieszkała na terenie zaboru austriackiego i tam przeniosła kierowaną przez siebie szkołę: zrazu do Lubowli (obecnie na Słowacji), potem do Kalwarii Zebrzydowskiej, a potem do Kuźnic (obecnie dzielnica Zakopanego). Tam szkoła działała aż do w 1950 r., kiedy do zamknęli ją rządzący wtedy w Polsce komuniści.

W ciągu prawie 70 lat istnienia Zakład opuściło kilka tysięcy dziewcząt wychowanych w duchu patriotyczno-religijnym, wyuczonych wszelkiego rodzaju prac z zakresu gospodarstwa domowego. W Zakładzie prowadzona była potrójna praca: duchowa, fizyczna i umysłowa. Symbolizowało ją godło szkoły: krzyż, kądziel i książka. Szkoła miała hasło: "Służyć Bogu – służąc Ojczyźnie, służyć Ojczyźnie – służąc Bogu".

Poza prowadzeniem szkoły Jadwiga Zamoyska napisała szereg dzieł o tematyce religijno-wychowawczej. Najważniejszymi z nich są trzy: "O miłości Ojczyzny", "O pracy", "O wychowaniu". Opracowała też i wydała podręczniki piekarstwa i mleczarstwa. Przygotowała także do druku pamiętniki swojego męża.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości i zwycięskim powstaniu wielkopolskim sędziwa już Jadwiga Zamoyska mogła wrócić do rodzinnego Kórnika. Tam zmarła 4 XI 1923 roku.

Jeszcze za życia, w roku 1921, została odznaczona Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, jak uzasadniono "(...) za zasługi, położone dla Rzeczypospolitej Polskiej na polu działalności wychowawczej i filantropijnej". Była w gronie 15 pierwszych osób odznaczonych Orderem Odrodzenia Polski.

W 2022 r. Sejm RP ustanowił ją jedną z patronek roku 2023.

Z kolei w Kościele w 2012 r. wszczęty został proces beatyfikacyjny Jadwigi Zamoyskiej.