150. rocznica masakry unitów w Drelowie (17 I 1874)

Dziś mija okrągła, 150. rocznica masakry dokonanej przez Moskali na unitach w Drelowie.

W 1596 roku zawarta została unia brzeska między Kościołem Katolickim a częścią prawosławnych zamieszkujących obszar Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Tworzyła ona Kościół Greckokatolicki. Uznawał on zwierzchność papieża, ale zachowywał przy tym istniejące w prawosławiu odrębności liturgii, a nawet obyczajów (np. brak celibatu księży niższych szczebli hierarchii duchownej).

Gdy doszło do rozbiorów Polski, większa część terenów zamieszkanych przez unitów znalazła się pod panowaniem rosyjskim. Rosja prowadziła konsekwentną politykę niszczenia Kościoła greckokatolickiego. Miał on w założeniach przestać istnieć, a jego wierni stać się prawosławnymi. Już w I połowie XIX wieku zniszczony został grekokatolicyzm na Kresach. Ostał się w zaborze austriackim, a początkowo także w Królestwie Kongresowym. Jednakże w drugiej połowie XIX wieku Moskale zintensyfikowali niszczenie wyznania unickiego także tam. Usuwano księży nie zgadzających się na narzucane "reformy". Byli oni więzieni, zsyłani na Syberię albo zmuszani do emigracji. Zastępowano ich duchownymi narzucanymi przez władze. Wierni stawiali opór. Do szczególnie dramatycznych wydarzeń doszło w Drelowie i Pratulnie. Zabici w tej drugiej miejscowości unici zostali uznani za męczenników i beatyfikowani. Wcześniej doszło też do masakry w Drelowie.

Drelów obecnie (w 2024 r.) jest wsią w powiecie bialskim, siedzibą gminy, położoną 26 kilometrów na północny wschód od Radzynia, 33 km na południowy zachód od Białej Podlaskiej, 16 km na północny zachód od Komarówki Podlaskiej. W latach 1990-1999 gmina Drelów podlegała pod Urząd Rejonowy w Radzyniu Podlaskim.

Pierwsza pisana wzmianka o Drelowie pochodzi z 1602 roku. Pierwotnie miejscowość nazywała się Drzewlewo. Dopiero później przyjęła się obecna nazwa. Ważną datą w dziejach Drelowa był rok 1653, kiedy to Zofia Daniłowiczowa ufundowała pierwszy kościół. Była to drewniana cerkiew unicka. W 1835 roku dzięki Konstantemu Czartoryskiemu stanął drugi, murowany, do dziś istniejący kościół, wzniesiony w stylu neoklasycystycznym. Konsekrowany został w 1841 roku.

Ważną postacią w dziejach parafii był jej ksiądz Jan Welinowicz, proboszcz pełniący swą funkcję do 1866 roku, kiedy to został aresztowany przez Rosjan. Był to zacny i zasłużony kapłan, który kazaniami wzruszał do łez swoich wiernych, gorliwy propagator różańca oraz obrońca mowy polskiej i polskiej książki.

W miejsce aresztowanego księdza Welinowicza przysłano duchownego, który zaczął przygotowywać przejście na prawosławie poprzez likwidowanie wszelkich zwyczajów niespotykanych w prawosławiu oraz elementów wyposażenia kościoła odróżniających cerkwie unickie od prawosławnych. Wreszcie w 1874 roku zaczął wygłaszać kazania po rosyjsku, a potem oświadczył, że msze będzie odprawiał wyłącznie według liturgii prawosławnej. Wierni z Drelowa nie zaakceptowali tego. Zamknęli świątynię i ukryli klucze. W tej sytuacji Moskale postanowili użyć siły.

Rano 17 I 1874 roku przybyło sto kozaków z 24. Dońskiego Pułku Kozackiego i trzy roty piechoty oraz naczelnik powiatu, major Kotow, który zażądał wydania kluczy cerkiewnych. Mieszkańcy Drelowa odmówili. Wówczas wydany został rozkaz ataku. Kozacy siekli wiernych nahajkami, a gdy to nic nie dało, otworzyli ogień.

W obronie wiary przed świątynią w Drelowie 13 unitów poniosło śmierć męczeńską: Wincenty Bazyluk, Teodor Bocian, Andrzej Charytoniuk, Trochim Charytoniuk, Jan Kościuczyk, Teodor Kościuczyk, Paweł Kozak, Andrzej Kubik, Jan Kubik, Jan Łucik, Symenon Pawluk, Jan Romaniuk, Onufry Tomaszuk. Zginęło w sumie 13 osób. Wielu innych zostało dotkliwie pobitych. Było ponad 200 rannych. Wielu też aresztowano.

Mieszkańcy Drelowa na kilkadziesiąt lat zostali pozbawieni świątyni. Wprawdzie rewolucja 1905 roku wymusiła na carze wydanie ukazu tolerancyjnego, według którego można było przejść z prawosławia na katolicyzm rzymskiego obrządku, ale prawosławni nadal trzymali zagarnięty kościół.

Dopiero w 1918 roku, po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, kościół został zwrócony katolikom i rekoncyliowany (ponownie poświęcony). W następnym roku (1919) ponownie erygowano parafię. Nosi ona wezwanie Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny.