100. rocznica wprowadzenia złotego

W tym roku mija okrągła, 100. rocznica wprowadzenia polskiej waluty – złotego.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości walutą był marka polska. Stanowiła ona spuściznę po okresie okupacji niemieckiej na ziemiach zaboru rosyjskiego. Z powodu zniszczeń wojennych, braku kapitałów oraz niemożności uzyskania pomocy z zewnątrz kolejne rządy ratowały się drukowaniem pieniędzy. Co ciekawe niemała część przedsiębiorców, szczególnie zajmujących się eksportem, wręcz zachęcała do tego polityków. W pewnym momencie sytuacja wymknęła się jednak spod kontroli. Marka polska stała się całkowicie niestabilna, a wysoka inflacja zamieniła się w hiperinflację. Dowcip z tamtego okresu mówił o człowieku, który targał ciężki wór z pieniędzmi. Na propozycję, by ulżył sobie, zamawiając taksówkę (w innej wersji - dorożkę) odpowiadał, że wtedy nie miałby już czego targać, bo lwia część zawartości wora poszłaby na opłacenie środka transportu. Doprowadziło to do niepokojów społecznych. Na początku stycznia 1924 roku za 1 dolara płacono... 10 milionów marek polskich!

Do pewnego momentu politycy nie potrafili znaleźć sposobu na zaradzenie trudnościom. Sytuacja zmieniła się pod koniec 1923 roku. Prezydent Stanisław Wojciechowski powołał na stanowisko premiera Władysława Grabskiego. Był on już wcześniej premierem, a także pełnił parę razy funkcję ministra. Od stycznia do czerwca 1923 r. był ministrem skarbu. Przedstawił wtedy pomysły na zwalczenie kryzysu, które jednak zostały odrzucone, co spowodowało jego dymisję. Po kilku miesiącach pogarszania się sytuacji Grabski nie tylko wrócił do rządu, ale także stanął na jego czele. Dobrał fachowców, dla uniknięcia kontrowersji nie należących do partii, aczkolwiek niektórzy z nich sympatyzowali z różnymi ugrupowaniami. Mimo to udało mu się znaleźć poparcie w parlamencie. Funkcję ministra skarbu dla lepszego kontrolowania reformy Grabski połączył z funkcją premiera.

Zaprzestano drukowania marek polskich. Poczynione zostały liczne oszczędności, na które się jednak godzono w imię powodzenia reformy. Jednakże plan Grabskiego szedł dalej. Postanowił on doprowadzić do ustanowienia nowej, mocnej waluty. Po dyskusjach nazwano ją złotym. W dawnych czasach używano tej nazwy na określenie złotych monet.

Już w styczniu 1924 r. powołano Komitet Organizacyjny Banku Polskiego na czele ze Stanisławem Karpińskim. Jako nowa instytucja emisyjna Bank Polski zaczął działalność 28 IV 1924 roku. Osobliwością było to, iż nie była to w przeciwieństwie do dzisiejszego Narodowego Banku Polskiego instytucja państwowa. Większość udziałów mieli prywatni właściciele, rząd zaś miał jedynie niewielki mniejszościowy pakiet. Taką strukturę uzasadniono chęcią zabezpieczenia się przed naciskami politycznymi i pokusą ponownego nakręcenia inflacji dla doraźnego łatania deficytu budżetowego.

20 I 1924 r. prezydent Wojciechowski wydał rozporządzenie wprowadzające nową jednostkę monetarną – złotego. Został on podzielony na 100 groszy. Miał mieć wartość 1/31 grama złota.

26 I 1924 r. premier Grabski wydał do obywateli odezwę w sprawie zmiany waluty, tłumacząc jej sens i zasady.

1 IV 1924 r. utworzono Mennicę Państwową.

14 IV ogłoszono rozporządzenie, które ustalało relację wycofywanej marki polskiej do złotego w wysokości 1,8 miliona marek za 1 złotego. Złoty miał też według owego rozporządzenia mieć pokrycie w 30% zapasów kruszcu i dewiz Banku Polskiego. W tamtym momencie było 70 mln w złocie i 270 mln w dewizach. Zasoby te zwiększono specjalną publiczną zbiórką. Kurs nowej waluty w stosunku do dolara był bez porównania korzystniejszy. Za 1 dolara można było kupić 5,18 złotego.

1 VII 1924 roku ostatecznie wycofano z obiegu markę polską. Zastąpił ją złoty. Co ciekawe, był on walutą nie tylko mocniejszą od swojej "poprzedniczki", ale także od większości ówczesnych walut!

Jak było wspomniane wyżej, 1 dolar był warty 5,18 zł. W późniejszym okresie kurs pogorszył się do 8,50 zł, jednak w latach 30., po dewaluacji dolara, wrócił do poziomu 5,25-5,28 zł. Ciekawe jest to, że w państwach bałkańskich złoty miał wysoki kurs nawet po wrześniu 1939 r. i upadku państwa polskiego.