100. rocznica śmierci Franciszka Stefczyka (30 VI 1924)

Dziś mija okrągła, 100. rocznica śmierci Franciszka Stefczyka – działacza społecznego, twórcę systemu kas oszczędnościowo-kredytowych.

Franciszek Stefczyk urodził się 2 XII 1861 roku w Bachowicach w zaborze austriackim (obecnie woj. małopolskie, pow.wadowicki) w rodzinie chłopskiej. Zdobył wykształcenie. W Krakowie ukończył najpierw szkołę średnią (Gimnazjum św. Anny), potem studia historyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim. Po zakończonych studiach zaczął pracować jako nauczyciel w szkole rolniczej w Czernichowie (obecnie pow. krakowski). Tam ujawniła się jego społecznikostwo. Chcąc pomóc mieszkańcom wsi, nieraz zmuszonych zaciągać pożyczki u lichwiarzy, postanowił zorganizować społeczną kasę oszczędnościowo-kredytową. W czasie studiów słyszał o tego typu instytucjach działających w Westfalii w zachodnich Niemczech. To go zainspirowało. Członkowie spółdzielni byli zobowiązani do wniesienia niewielkiego udziału i gromadzenia oszczędności w zamian za prawo do korzystania ze stosunkowo nisko oprocentowanych kredytów. Znaleźli się chętni. Spółka Oszczędności i Pożyczek oficjalnie założona została w 1889 roku. Szybko kasa w Czernichowie zaczęła dobrze funkcjonować. Już w pierwszym roku działalności zapisały się do niej 143 osoby. To zachęciło Stefczyka do rozwijania pomysłu. Zaczął zakładać podobne spółki w innych miejscowościach. Nazywać zaczęto je potocznie Kasami Stefczyka. Już pod koniec XIX wieku, czyli dekadę później, funkcjonowało 26 tego typu instytucji.

W 1899 r. Stefczyk został kierownikiem Biura Patronatu dla Spółek Oszczędności i Pożyczek przy Wydziale Krajowym we Lwowie. Wybrał się też wtedy w podróż do Westfalii, by zapoznać się z funkcjonowaniem tamtejszych kas – tych samych, które go zainspirowały. Wykorzystywał potem nabytą wiedzę. W 1909 r. został pierwszym dyrektorem Krajowej Centralnej Kasy dla Spółek Rolniczych we Lwowie.

Jego działalność społeczna nie ograniczała się do tworzenia i rozwijania kas oszczędnościowo-kredytowych. Już w 1891 r. Stefczyk założył tę spółdzielnię rolniczo-handlową pod nazwą Bazar Kółka Rolniczego. W tym samym roku stworzył też Związek Handlowy Kółek Rolniczych w Krakowie, którego celem miało być stworzenie bazy zaopatrzeniowej dla sklepów kółek rolniczych oraz zapewnienie im systematycznego nadzoru i opieki. Na wzór tego związku założono kilkanaście podobnych organizacji handlowych o charakterze prowincjonalnym, m.in. we Lwowie, Nowym Sączu, Dębicy, Krośnie i Tarnobrzegu. Stefczyk zakładał również spółki mleczarskie. W sumie powstało ich w zaborze austriackim aż 109.

Franciszek Stefczyk spróbował też sił w polityce. W 1908 r. z listy Polskiego Stronnictwa Ludowego został wybrany do galicyjskiego Sejmu Krajowego. Działał tam w komisjach: bankowej, reform agrarnych, budżetowej i drożyźnianej. W 1913 r. wskutek konfliktu z działaczami PSL zrezygnował z mandatu.

W czasie I wojny światowej zaangażował się we wspieranie Legionów Polskich. Wezwał członków Kas Stefczyka, by wspierali je materialnie. W powstałego w ten sposób "polskiego skarbu wojennego" wpłynęło około 3 tysiące koron, którymi wsparto legionistów.

Walkę o niepodległość wsparł też inny sposób. Dzięki jego pomocy materialnej w 1916 r. mógł się ukazać "Geograficzno-statystyczny atlas Polski" autorstwa profesora Eugeniusza Romera. Było to dzieło ważne naukowo, a także... politycznie, gdyż wielka synteza dotycząca Polski stanowiła kopalnię argumentów w politycznych debatach.

W czasie walk we Lwowie w 1918 r. Stefczyk wchodził w skład zorganizowanego oddolnie Komitetu Bezpieczeństwa i Obrony Dobra Publicznego.

W 1919 r., już po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, przeprowadził się ze Lwowa do Warszawy. Tam stworzył Centralną Kasę Spółek Rolniczych – pierwszą ogólnopolską instytucję spółdzielczą, obejmującą już całą, niepodległą Polskę, a nie tylko zabór austriacki. W ten sposób niejako ukoronował dzieło swego życia.

Dodatkowo postanowił je jeszcze... opisać. Dla Uniwersytetu Jagiellońskiego napisał serię publikacji naukowych poświęconych instytucjom spółdzielczym. Dzięki nim w 1924 r. się habilitował. Już wcześniej był autorem m.in prac "O spółkach systemu F. W. Raiffeisena" (Kraków 1890), "Wskazania o zakładaniu i prowadzeniu włościańskich spółek mleczarskich" (Lwów 1897), "Rolnicze stowarzyszenia pożyczkowe" (Warszawa 1914), "Zadania spółdzielczości rolniczej w dobie obecnej" (Warszawa 1921).

W 1923 r. został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.

Franciszek Stefczyk zmarł 20 VI 1924 roku w Krakowie. Pochowany został na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie.

Śmierć Franciszka Stefczyka nie przerwała rozwoju spółdzielczych kas w Polsce. Po odejściu twórcy oficjalnie dla uznania jego zasług już oficjalnie nadano im wcześniej tylko potoczną nazwę Kas Stefczyka. W 1939 r. było ich już około 3,5 tysiąca. Zrzeszały aż 1,5 miliona ludzi! Ich upadek przyniosła dopiero wojna. Współcześnie do przedwojennej nazwy nawiązują współczesne instytucje o podobnym charakterze, używając jego nazwiska. Jest też patronem Banku Spółdzielczego w Belsku Dużym oraz Szkoły Rolniczej w Czernichowie.