Historia Angoli

Angola (Republika Angoli) jest państwem w południowo-zachodniej Afryce. Mieszka w niej prawie 36 mln ludzi. Ma powierzchnię 1.246.700 km². Stolicą jest Luanda.

Od strony zachodniej Angola ma dostęp do Oceanu Atlantyckiego. Od południa graniczy z Namibią, od wschodu z Zambią, od północy i północnego wschodu z Demokratyczną Republiką Konga. Terytorium tego ostatniego państwa oddziela resztę Angoli od prowincji Kabinda, będącej eksklawą i graniczącej jeszcze od północy z Ludową Republiką Konga.

Pierwotnymi mieszkańcami późniejszego terytorium Angoli byli Hotentoci i Buszmeni, którzy w VII w. zostali wyparci na teren dzisiejszej Namibii przez ludy Bantu. Przed przybyciem do tego zakątka świata Europejczyków bywały tworzone organizmy państwowe. Najsilniejszymi z nich było Kongo obejmujące północną część dzisiejszej Angoli (nie mylić z dwoma współczesnymi państwami o tej nazwie) oraz Ndongo (na południu).

W 1482 r. na tereny dzisiejszej Angoli dotarł portugalski żeglarz Diego Cao. Od tego czasu zaczęła się portugalska penetracja tych ziem. Portugalczycy mieszali się w miejscowe konflikty. Prowadzili na dużą skalę handel niewolnikami. Z czasem opanowali całe wybrzeże. Przez prawie 300 lat tylko do niego ograniczało się ich panowanie. Zmieniło się to w XIX wieku, kiedy to zaczęli ekspansję w głąb lądu. Po podporządkowaniu całego dzisiejszego terytorium Angoli nadali jej status swej kolonii. Początkowo nosiła ona nazwę Portugalska Afryka Zachodnia, potem przemianowano ją na Angolę.

W 1910 r. po rewolucji w Portugalii w koloniach wprowadzony został system przyznawania mieszkańcom kolonii statusu t. zw. "assilimilados" (zasymilowanych). Mogli go uzyskać, jeśli udowodnili odpowiedni poziom znajomości języka portugalskiego, uiścili specjalną opłatę oraz spełniali jeszcze inne warunki. W praktyce było niewielu chętnych. W 1951 r. Portugalia zmieniła status Angoli z kolonii na prowincję zamorską.

Rok 1960 nazwany został "rokiem Afryki", gdyż niepodległość uzyskało wtedy kilkanaście kolonii francuskich, belgijskie Kongo oraz brytyjska Nigeria. W następnych latach dołączyły do nich inne kolonie brytyjskie. Portugalia odmówiła włączenia się do dekolonizacji. Twierdziła, że nie ma żadnego imperium kolonialnego, ale "rozproszoną geograficznie ojczyznę". We wrześniu 1961 r. zniesiono status "assilimilados" i hurtem przyznano obywatelstwo mieszkańcom zamorskich posiadłości. Nie przyniosło to jednak efektu. Zaczęły narastać ruchy niepodległościowe. W Angoli pierwsze działania partyzanckie zaczęły się w lutym 1961 roku. Z czasem tylko nasilały. Portugalia odpowiedziała wysyłaniem wojska. Według oficjalnych danych w latach 1961-1974 w wojnach kolonialnych poległo 7647 Portugalczyków, a rany odniosło 27.919. Były to duże liczby w stosunkowo niedużym kraju. Doprowadziło to zresztą do wewnętrznego kryzysu, radykalizacji wojska i wybuchu t. zw. "rewolucji goździków", która obaliła panującą w Portugalii dyktaturę i doprowadziła początkowo do rządów lewicowych oficerów, ostatecznie jednak do demokracji. Nowe władze pogodziły się z utratą kolonii. Angola uzyskała niepodległość 11 XI 1975 roku.

Nowo powstałe państwo nie zaznało jednak pokoju, gdyż jeszcze przed uzyskaniem formalnej niepodległości zaczęła się tam wojna domowa.

Władzę w Angoli przechwycił marksistowski Narodowy Front Wyzwolenia Angoli (Movimento Popular de Libertação de Angola – w skrócie MPLA). Historycznie najstarszy, utworzony jeszcze w 1954 r. Narodowy Front Wyzwolenia Angoli (Frente Nacional de Libertação de Angola – w skrócie FNLA) został szybko rozgromiony i przestał się liczyć. Siłę bojową zachował jednak drugi antykomunistyczny ruch narodowowyzwoleńczy – Narodowy Związek na rzecz Całkowitego Wyzwolenia Angoli (União Nacional para a Independência Total de Angola – w skrócie UNITA), na czele którego stał Jonas Savimbi. Po zakończeniu walki z Portugalczykami zaczął on walczyć z komunistami. Obie strony sięgnęły po pomoc z zewnątrz. Marksistowski reżim uzyskał wsparcie w postaci doradców radzieckich i NRD-owskich, dużych dostaw broni z ZSRR, a przede wszystkim w postaci bezpośredniego wsparcia zbrojnego wojsk... kubańskich. Mimo że przybyły zza morza, nie uważano ich za "imperialistyczną interwencję". UNITA zdołała mimo to opanować niemal całą południową część Angoli.

W 1979 r. zmarł Agostino Neto, założyciel MPLA. Na czele partii i państwa stanął Jose Eduardo Dos Santos, który kontynuował politykę poprzednika.

W czerwcu 1980 r. do Angoli wkroczyła armia RPA. Chodziło jej nie tyle wsparcie UNITA, co o walkę z partyzantami z Namibii, która była pod zarządem południowoafrykańskim. Angola wspierała Organizację Ludu Południowo-Zachodniej Afryki (SWAPO). W następnych latach dochodziło do następnych rajdów wojsk RPA. W 1983 r. planowano nawet atak na stolicę, Luandę. Wycofano się z tego planu wskutek pogróżek ZSRR. Ostatecznie w lutym 1984 r. doszło do kompromisu. RPA wycofała swoje wojska, a władze Angoli zobowiązały się nie wspierać SWAPO.

UNITA miała nadal niewielkie wsparcie południowoafrykańskie, a przede wszystkim amerykańskie, zasadniczo jednak opierała się na własnych siłach. Rządząca MPLA korzystała ze wsparcia radzieckiego oraz wojsk kubańskich. W 1985 r. rządowa ofensywa zajęła sporą część ziem kontrolowanych przez UNITA. Wtedy znowu do akcji włączyło się RPA. Lotnicze bombardowania zatrzymały ofensywę. Wojna toczyła się także w następnych latach. W pewnym momencie liczebność korpusu z Kuby wzrosła aż do 50 tysięcy ludzi. Materialne wsparcie radziecki wynosiło około miliarda dolarów rocznie. Sytuacja MPLA pogorszyła się w 1988 r., gdy ZSRR zdecydował się na zakończenie udzielania tej pomocy w związku z ogromnymi jej kosztami i własnymi kłopotami. Powoli swe wojska zaczęła też wycofywać Kuba. Ostatni kubański żołnierz opuścił Angolę w 1991 roku. UNITA zaczęła zdobywać coraz to nowe tereny. Na początku lat 90. kontrolowała już 1/3 kraju. Zaczęte w 1989 r. negocjacje pokojowe zakończyły się zawartym 31 V 1991 r. porozumieniem, w myśl którego działania zbrojne miały zostać zakończone, a do tego miały odbyć się wolne wybory parlamentarne i prezydenckie. Niezależnie od tego MPLA ogłosiła, że wyrzeka się marksizmu i zaczęła reformy wolnorynkowe. Nawiązała też kontakty z krajami zachodnimi. To wpłynęło na zmianę ich orientacji.

29 i 30 IX 1992 r. odbyły się pierwsze w historii Angoli wolne wybory – parlamentarne i prezydenckie. W tych drugich wystartowali liderzy obu zwalczających się partii – dotychczasowy prezydent Jose Eduardo Dos Santos i lider UNITA – Jonas Savimbi. Obie strony ogłosiły, że ich wygrana jest pewna, a przeciwny wynik będzie świadczył o sfałszowaniu wyborów. Według oficjalnych wyników MPLA uzyskała 55,5% głosów, UNITA – 32,9%. Zgodnie z zapowiedzią ta ostatnia uznała wybory za sfałszowane. Zaledwie kilka dni po wyborach wojna domowa zaczęła się nowo, co było możliwe dzięki temu, że obie strony nie wypełniły zobowiązań odnośnie rozbrojenia. W styczniu i lutym 1993 r. zacięte walki toczyły się wokół drugiego co do wielkości miasta Angoli – Huambo. Walki nieco przygasły na wiosnę 1993 roku, ale trwały jeszcze do końca 1994 roku. Zmieniła się jednak sytuacja międzynarodowa. Rozpad ZSRR i wycofanie się Kuby wcale nie oznaczały katastrofy dla MPLA. Teraz uzyskał on wsparcie państw zachodnich. Dzięki niemu udało się utrzymać inicjatywę wojskową i polityczną. W listopadzie 1994 r. podpisano rozejm. Dzięki mediacji prezydenta RPA, Nelsona Mandeli, w maju 1995 r. rozpoczęły się rozmowy. Trwały one jednak długo. UNITA uznała swoją porażkę. W kwietniu 1997 r. powołano "rząd jedności narodowej". Weszło w jego skład 4 ministrów z UNITA. Do parlamentu weszła grupa opozycyjnych posłów. Jednak współpraca nie układała się dobrze. W 1998 r. UNITA wycofała się ze struktur władzy, a zaraz po tym wojna domowa zaczęła się po raz kolejny. MPLA wciąż miała przewagę, ale nie była w stanie całkowicie rozbić przeciwnika.

Poza walkami wewnętrznymi władze Angoli zaczęły angażować się wojskowo i politycznie także w innych krajach. Udzieliły silnego wsparcia Laurentowi Kabili, który w 1997 r. obalił rządzącego sąsiednim Zairem dyktatora Mobutu Sese-Seko i przemianował kraj na Demokratyczną Republikę Konga. Oddziały angolańskie walczyły także po stronie Kabili już po przechwyceniu przezeń władzy przeciw zwalczającym go rebeliantom. Angola interweniowała zbrojnie także w Ludowej Republice Konga, gdzie wspierała partyzantów, którzy doprowadzili w 1997 r. do odzyskania władzy przez prezydenta Denisa Sassou-Nguesso rządzącego w tym państwie w latach 1979-1992. Potem wspierała go przeciw wrogim mu partyzantom w czasie wojny domowej w latach 1998-2003. Rządzi on w Ludowej Republice Konga do dnia dzisiejszego.

W 2002 r. zmarł Jonas Savimbi. Utrata charyzmatycznego lidera sprawiła, że UNITA zdecydowała się na zawieszenie broni. Faktycznie był to koniec jej walki o władzę. W 2008 r. rozpisano w drugie w historii Angoli wolne wybory, które wygrała MPLA. UNITA uzyskała tylko 10% poparcia. W 2017 r. Josego Eduarda Dos Santosa na stanowisku prezydenta zastąpił João Lourenço. Od pewnego czasu w Angoli, podobnie jak w wielu innych państwach Afryki, daje się zauważyć wzrost gospodarczych wpływów Chin.