Znane polskie cmentarze

Dziś jest Uroczystość Wszystkich Świętych. Odwiedzamy cmentarze. Z tej okazji można pokrótce opowiedzieć o ważniejszych, bardziej znanych polskich cmentarzach.

Dawniej cmentarze zakładano przy kościołach, by łatwiej było odprawiać pogrzeby. Od drugiej połowy XVIII wieku ze względów sanitarnych cmentarze zaczęto zakładać poza miastami. Rozbudowa miast sprawiała jednak, że dziś na ogół są w ich obrębie.

W pierwszej kolejności z pewnością trzeba wymienić Cmentarz Powązkowski w Warszawie, potocznie zwany Powązkami od nazwy nieistniejącej już wsi, na terenie której powstał. Jest to najstarszy istniejący cmentarz w stolicy, oddany do użytku w 1792 roku. Założono go ponad 2-hektarowej działce podarowanej przez rodzinę Szymanowskich. Zaprojektował go słynny architekt Dominik Merlini. Przez kolejne dwa stulecia nekropolia była sukcesywnie powiększana. Obecnie zajmuje obszar 43 hektarów. Od czasów powstania pochowanych zostało na nim około milion osób, w tym wielu znanych i zasłużonych Polaków. Znajdują się na nim groby wielu wybitnych pisarzy, plastyków, naukowców, polityków, lekarzy, przedsiębiorców i działaczy społecznych. Z myślą o nich w 1925 r. utworzono Aleję Zasłużonych. Pierwszym pochowanym tam był pisarz Władysław Reymont. Po nim spoczęli tam m. in. piloci Franciszek Żwirko, Stanisław Wigura, Jan Kiepura i Wojciech Młynarski. Jest tam też symboliczny grób prezydenta Stefana Starzyńskiego. W innych częściach Cmentarza Powązkowskiego są groby m. in. Zbigniewa Herberta, Witolda Lutosławskiego, Ireny Sendlerowej, rodziców Fryderyka Chopina. Z "właściwym" Cmentarzem Powązkowskim, nazywanym też Starymi Powązkami, sąsiaduje Cmentarz Wojskowy, który jest miejscem spoczynku m. in. powstańców warszawskich. Sąsiadują z nim także cmentarze żydowski i ewangelicki. Częścią Cmentarza Wojskowego jest t. zw. Łączka, gdzie komuniści potajemnie zakopywali ciała ofiar swojego terroru.

Cmentarz Powązkowski jest najstarszym istniejącym cmentarzem w Warszawie. Wcześniejsze cmentarze, jak Cmentarz Świętokrzyski i Cmentarz Ujazdowski, obecnie już nie istnieją.

Innym ważnym historycznie warszawskim cmentarzem jest Cmentarz Wolski. Został on założony w 1854 r. przy parafii p. w. św. Stanisława. Jak sama jego nazwa wskazuje, jest zlokalizowany na Woli. Początkowo był przeznaczony dla biedoty. Podobnie jak Cmentarz Powązkowski był wielokrotnie powiększany. W 1918 r. z inicjatywy Towarzystwa Przyjaciół Woli na Cmentarzu Wolskim postawiony został pomnik upamiętniający ofiary I wojny światowej. Są tam pochowani liczni obrońcy Warszawy z 1939 roku i powstańcy warszawscy, a także ofiary terroru niemieckiego.

Przed zakończeniem części artykułu dotyczącej Warszawy wypada dodać, że największym cmentarzem w obecnej stolicy jest Cmentarz Komunalny Północny. Jak sama nazwa wskazuje, znajduje się on w północnej części miasta, w dzielnicy Bielany, a dokładniej w Wólce Węgrowej i na Młocinach. Ma on powierzchnię aż 143 hektarów. Decyzja o jego założeniu zapadła w latach 60. XX wieku. Otwarcie nastąpiło w 1973 roku.

W Krakowie ważnym historycznie cmentarzem jest Cmentarz Rakowicki. Jest to największy i prawdopodobnie najstarszy cmentarz dla ludności chrześcijańskiej w byłej stolicy, choć w tej drugiej kwestii jest wątpliwość, bo być może wcześniej założony został Stary Cmentarz Podgórski, jednak nie jest to pewne. Cmentarz Rakowicki założono w pierwszych latach XIX wieku. Był kilkakrotnie powiększany (w 1863, 1885 i 1933 r.), a w jego obręb włączono także założony w pobliżu w 1920 r. cmentarz wojskowy. Na Cmentarzu Rakowickim pochowani zostali m. in. Jan Matejko, Marek Grechuta, Lucjan Rydel, Jerzy Bińczycki, Helena Modrzejewska czy rodzice i brat Jana Pawła II.

Najstarszym istniejącym cmentarzem w Polsce jest Stary Cmentarz w Płocku, założony jeszcze w 1780 roku. Najstarszy nagrobek wykonany został w 1828 roku. Jednak już po II wojnie światowej płocki Stary Cmentarz przestał być używany.

Zaledwie dwa lata młodszy od cmentarza w Płocku, bo założony w roku 1782, jest najstarszy wciąż czynny cmentarz w Polsce – cmentarz w Ostrowie Wielkopolskim. Najstarszy nagrobek datowany jest na rok 1842.

Najstarszym i ważnym historycznie cmentarzem w największym mieście Wielkopolski – Poznaniu – jest Cmentarz Zasłużonych Wielkopolan. Założono go w 1810 r. na Wzgórzu Świętego Wojciecha. Pochowani są tam byli prezydenci miasta (m. in. późniejszy pierwszy Delegat Rządu na Kraj – Cyryl Ratajski), wybitni lekarze, artyści. Wśród pochowanych jest pierwszy dowódca trzeciego powstania wielkopolskiego, Józef Taczak. Postawiono też symboliczny grób Hipolita Cegielskiego.

Największym pod względem powierzchni cmentarzem w Polsce jest Cmentarz Centralny w Szczecinie. Ma on powierzchnię aż 172 hektarów! Założony został w 1900 roku czyli jeszcze za czasów, gdy Szczecin był częścią Niemiec. Od czasu założenia był powiększany.

Najstarszym czynnym cmentarzem w Lublinie jest cmentarz przy ulicy Lipowej. Właściwie powinno się mówić o cmentarzach, bo w istocie są tam cztery: cmentarz rzymskokatolicki, cmentarz ewangelicko-augsburski (luterański), cmentarz prawosławny oraz cmentarz wojskowy. Cmentarz katolicki założony został w 1794 roku. Był powiększany w latach: 1853, 1870, 1899 oraz w latach dwudziestych XX wieku. W 1826 r. założony został cmentarz luterański, w 1840 roku – cmentarz prawosławny. Cmentarz wojskowy założono w 1916 roku. Ostatecznie wszystkie te cmentarze mają powierzchnię 12 hektarów. Na cmentarzu przy Lipowej pochowani zostali m.in. Kazimierz Grześkowiak, o. Mieczysław Albert Krąpiec, Romuald Lipko, Józef Łobdowski, Hieronim Łopaciński, Henryk Raabe, ks. Idzi Radziszewski, Karol Vetter (w części luterańskiej), Józef Czechowicz (w części wojskowo-komunalnej), Hieronim Dekutowski "Zapora" (w części wojskowo-komunalnej), żołnierze polegli w obronie Lublina w 1939 roku (w części wojskowej).

Ważnym cmentarzem w Lublinie jest też cmentarz przy ul. Unickiej, założony w 1932 r. w związku z rozwojem miasta i brakiem możliwości dalszego powiększania cmentarza przy Lipowej. W 1939 r. chowano na nim ofiary niemieckiego bombardowania miasta. Potajemnie byli tam też chowani żołnierze AK i WiN zamordowani przez komunistów. Od lat trwają prace ekshumacyjne podobnie jak na Łączce na Powązkach w Warszawie.

Pisząc o polskich cmentarzach, trzeba też wspomnieć koniecznie o cmentarzach założonych na terenach dawnej Rzeczposolitej Obojga Narodów, obecnie znajdujących się poza Polską. Znany jest Cmentarz Łyczakowski we Lwowie. Jest to najstarsza zabytkowa nekropolia tego miasta, założona jeszcze w 1786 roku. Są tam pochowani m.in. Maria Konopnicka, Artur Grottger, Władysław Bełza, Franciszek Stefczyk, Gabriela Zapolska, Karol Szajnocha, Karol Baliński, Jan Nepomucen Kamiński, Seweryn Goszczyński. Innym ważnym lwowskim cmentarzem jest założonych w 1888 r. Cmentarz Janowski.

Kolejnym sławnym kresowym cmentarzem jest Cmentarz Na Rossie w Wilnie. Dzieli się on na cztery cmentarze: Starą Rossę, Nową Rossę, Cmentarz Wojskowy oraz Mauzoleum Matki i Syna. Pierwszy z wymienionych otwarty został w 1801 roku. Na tym zabytkowym cmentarzu pochowano serce Józefa Piłsudskiego oraz jego matkę, Marię Piłsudską. Na wileńskim cmentarzu pochowani są też m.in. Joachim Lelewel, Władysław Serokomla, pierwsza żona Józefa Piłsudskiego, ojciec Juliusza Słowackiego oraz jego ojczym.

Polskim cmentarzem daleko poza granicami naszej ojczyzny jest Polski Cmentarz Wojskowy na Monte Cassino. Jest on jednym z wielu cmentarzy wojskowych, na których chowano żołnierzy, którzy zginęli w bitwie o Monte Cassino. Obok poległych pochowano tam też ich dowódcę, generała Władysława Andersa, jego żonę Irenę oraz arcybiskupa Józefa Gawlinę.

Wielu Polaków pochowanych jest też na sławnym francuskim cmentarzu Père-Lachaise w Paryżu, m.in. Fryderyk Chopin, Klementyna Hoffmanowa, Bonawentura Niemojowski. W zbiorowej mogile dla biedaków na tym cmentarzu pochowano też Cypriana Norwida.