30. rocznica śmierci generała Stanisława Maczka (11 XII 1994)

Dziś mija okrągła, 30. rocznica śmierci generała Stanisława Maczka – dowódcy polskich wojsk pancernych podczas II wojny światowej.

Stanisław Maczek urodził się 31 III 1892 roku w Szczercu (obecnie Ukraina) w rodzinie chłopskiej. Ukończył gimnazjum w Drohobyczu, potem studiował polonistykę i filozofię na uniwersytecie we Lwowie. Od 1912 należał do patriotycznego Związku Strzeleckiego. W 1914 został powołany do armii austriackiej. Już wtedy dał się poznać jako zdolny wojskowy, który szybko uzyskiwał kolejne stopnie wojskowe. Chciał jednak wykorzystać swoje umiejętności dla własnej ojczyzny. W listopadzie 1918 roku zdezerterował i wstąpił do formującego się Wojska Polskiego. Walczył w czasie wojny z bolszewikami w 1920 roku.

Po zakończeniu wojny pozostał w wojsku. Cały czas zdobywał coraz wyższe stopnie. W 1929 został dowódcą 81. Pułku Piechoty, a w 1938 – 10. Brygady Kawalerii.

Brał udział w wojnie obronnej w 1939 roku. Na czele wspomnianej 10. Brygady Kawalerii bronił Lwowa przed Niemcami. Po wkroczeniu Rosjan on i jego oddział na rozkaz dowództwa opuścił obszar Polski. Przedostał się do Francji, gdzie wstąpił do organizowanej na nowo polskiej armii. W listopadzie 1939 został generałem. Stanął na czele utworzonej we Francji 1. Dywizji Piechoty. Potem organizował 10. Brygadę Kawalerii Pancernej. Na jej czele walczył z Niemcami podczas ich najazdu na Francję w czerwcu 1940. Po klęsce Francuzów przedostał się do Wielkiej Brytanii.

Od lutego 1942 generał Maczek dowodził organizowaną przez siebie 1. Dywizją Pancerną. W roku 1944 dywizja ta miała już około 16 tysięcy żołnierzy, 181 czołgów, 4 tysiące pojazdów zmechanizowanych. Walczyć zaczęła w lipcu 1944 po wylądowaniu wojsk aliantów w Normandii. Przerzucono ją do Francji, gdzie odegrała decydującą rolę w zwycięskiej dla aliantów bitwie pod Falaise, stoczonej dniach od 8 do 22 VIII 1944 roku. Polacy zniszczyli wtedy około 70 niemieckich czołgów, 500 samochodów, 100 dział i wzięli do niewoli blisko 5 tysięcy niemieckich jeńców. Potem dywizja generała Maczka uczestniczyła w walkach w Belgii i Holandii. We wrześniu 1944 wyzwoliła miasto Axel w Holandii, a w listopadzie tego roku – Bredę (również w Holandii). Pod koniec wojny (kwiecień 1945 r.) brała udział w natarciu na północne Niemcy. 6 V 1945 żołnierze 1. Dywizji Pancernej zdobyli bazę niemieckiej marynarki wojennej w Wilhelmshaven. Zdobyli tam między innymi 3 krążowniki, 18 okrętów podwodnych, około 200 innych okrętów wojennych. Wzięto do niewoli około 34 tysięcy Niemców.

Od maja 1945 do czerwca 1946 r. generał Maczek był dowódcą 1. Korpusu Polskiego w Szkocji. Potem polskie jednostki wojskowe zostały rozformowane.

Generał nie wrócił do kraju. Komuniści z zemsty, dla upokorzenia, odebrali mu – podobnie jak innym wysokim rangą polskim dowódcom wojskowym – obywatelstwo. Wielu upokorzeń Stanisław Maczek i jego podkomendni doświadczyli też w Wielkiej Brytanii. Sam generał, by przeżyć, musiał się imać różnych zajęć – przez wiele lat był na przykład barmanem.

W życiu politycznym emigracji nie uczestniczył. W 1961 wydał wspomnieniową książke "Od podwody do czołgu".

W 1989 r. władze PRL przywróciły mu obywatelstwo, a premier Mieczysław Rakowski listownie go przeprosił. Generał odpisał, że bynajmniej nie zmienia to jego opinii o komunistycznym reżimie. Do kraju już nie wrócił ze względu na podeszły wiek (97 lat!) i stan zdrowia.

W 1994 roku generał Stanisław Maczek został odznaczony Orderem Orła Białego oraz wyznaczony do kapituły tego orderu. Tego samego roku zmarł (11 XII 1994) w wieku 102 lat. Pochowany został razem ze swoimi podkomendnymi na cmentarzu dla poległych polskich żołnierzy w Bredzie.

W 2003 r. Narodowy Bank Polski wypuścił monetę kolekcjonerską z jego wizerunkiem. Senat ustanowił go jednym z patronów roku 2012. W 2020 r. w Ustrzykach Dolnych odsłonięto jego pomnik. Jego imię nosi kilkadziesiąt ulic w całej Polsce i jedna we Francji (w mieście Abbelivile) plac w mieście Tielt w Belgii, kilkanaście szkół w Polsce i jedna w Szkocji w Wielkiej Brytanii (w Kirkaldy).