Święty Jan od Krzyża

Dziś przypada kościelne wspomnienie świętego Jana od Krzyża (Juana de Yepesa) – zakonnika, mistyka, reformatora zakonu karmelitów, poetę, rysownika, doktora Kościoła.

Juan (Jan) de Yepes w 1542 roku we wsi Fontiveros koło Avili. Jego ojciec był szlachcicem, którego rodzina wyrzekła się po ożenku z dziewczyną z ludu. Rodzice świętego parali się tkactwem. Była to rodzina uboga. Jan stracił ojca w wieku zaledwie 2 lat. W końcu trafił do przytułku. Pracował przez pewien czas w szpitalu. Parał się różnymi zajęciami. Pracował jako tkacz, krawiec, snycerz, malarz, kościelny, pielęgniarz. Za zebrane z trudem pieniądze uczył się w kolegium jezuickim w Medinie (1559-1563), jednocześnie pracując na swoje utrzymanie. W roku 1563, mając 21 lat, wstąpił do zakonu karmelitów. Przybrał imię Jan od św. Macieja.

W 1567 r. przyjął święcenia kapłańskie. W dniu swej Mszy prymicyjnej poznał świętą Teresę z Avili, która reformowała żeńską gałąź karmelitów. Mimo różnicy wieku znaleźli wspólny język i zaprzyjaźnili się, gdyż oboje byli mistykami, przede wszystkim zaś oboje byli też przekonani, że nastąpiło nadmierne złagodzenie zasad panujących w zakonie. Święty Jan poszedł w ślady św. Teresy i także zaczął wcielać w życie założenia reformy mające za zadanie powrót do dawnej, surowej reguły w męskiej części zgromadzenia. Zadanie zostało bardzo ułatwione dzięki otrzymaniu przez św. Jana w 1569 r. nominacji na funkcję mistrza nowicjatu, czyli opiekuna wstępujących do zakonu.

Założony w XII w. Zakon Najświętszej Marii Panny z Góry Karmel miał pierwotnie surową regułę, która w XV w. została złagodzona. Święta Teresa zainicjowała reformę zakonu karmelitów – początkowo tylko żeńskiej jego gałęzi. W 1562 r. założyła w Avili pierwszy klasztor karmelitanek, w której żyły one według pierwotnej reguły. Święty Jan pod jej wpływem postanowił przeprowadzić podobną reformę w męskiej części zakonu. W sumie oboje założyli 18 zreformowanych klasztorów żeńskich i 15 męskich. Święty Jan pomagał świętej Teresie także w inny sposób – był spowiednikiem zakonnic z klasztoru w Avili.

Reforma wywołała opór wśród tych, którzy przyzwyczajeni byli do złagodzonej reguły. Doszło nawet do intryg. W ich wyniku w 1575 r. zabroniono zakładania nowych, "zreformowanych" karmelickich klasztorów. Święta Teresa na pewien czas została umieszczona w areszcie domowym, a nawet była przesłuchiwana przez inkwizycję. Ostatecznie represje zostały jednak cofnięte.

Jeszcze gorzej niż jego mentorka potraktowany został święty Jan. W 1577 r. został uwięziony. W więzieniu był głodzony i chłostany. Próbowano go w ten sposób zmusić do wyrzeczenia się swych przekonań. Obok cierpień fizycznych doznawał też cierpień duchowych. Sam opisał to potem jako "ciemną noc". Uwięzienie zakończyło się w 1578 roku... brawurową ucieczką przez okno po zwiniętej w sznur pościeli. Obok wrogów święty miał też przyjaciół, którzy udzielili mu schronienia. Święta Teresa w odpowiedzi na intrygi przeciwników reformy uruchomiła swe kontakty. Pisała do samego króla Hiszpanii. Spór rozstrzygnął papież Grzegorz XIII, który podzielił zakon karmelitów na dwa odrębne zakony – jeden z forsowaną przez św. Teresą i św. Jana surową regułą oraz drugi z regułą złagodzoną. Poddanych pierwszej regule zaczęto odtąd nazywać karmelitami bosymi, poddanych tej drugiej – karmelitami trzewiczkowymi. W początkowym okresie miały one jednak wspólnego generała. Święty Jan od Macieja w związku z utworzeniem nowego zakonu przybrał nowe imię, pod którym stał się znany – Jan od Krzyża.

W 1579 r. święty został przełożonym konwentu w miejscowości Jaen w Andaluzji na południu Hiszpanii. Zakon karmelitów bosych rozwijał się coraz prężniej. Wrażenie zrobiła wytrwałość, jaką Jan okazał w czasie uwięzienia. W roku 1582 Jan został mianowany przełożonym domu w Granadzie, a trzy lata później kapituła wybrała go wikariuszem prowincji Andaluzja. W 1587 r. zrzekł się tego urzędu i został ponownie mianowany przełożonym konwentu w Granadzie.

W 1588 r. papież Sykstus V podjął próbę zjednoczenia obu gałęzi karmelitów z powrotem z jeden zakon. Zakończyła się ona niepowodzeniem, a próbujący forsować zjednoczenie (oczywiście na zasadach karmelitów bosych) święty Jan został pozbawiony wszystkich funkcji i stał się zwykłym zakonnikiem.

Święty Jan od Krzyża znany jest nie tylko jako współpracownik świętej Teresy z Avili i reformator zakonu karmelitów, ale także – czy raczej przede wszystkim – jako mistyk. Różnych doświadczeń mistycznych doznawał od dzieciństwa. Nasiliły się one we wspomnianym okresie uwięzienia. Z czasem zaczął je spisywać. Napisał w sumie 22 dzieła, w tym kilkanaście utworów poetyckich. Najważniejsze są dwa z nich: "Noc ciemna" i "Pieśń duchowa". Cenione są także "Droga na górę Karmel" i "Żywy płomień". Co ciekawe swoje doświadczenia utrwalał nie tylko w formie pisemnej, ale także plastycznej, poprzez rysunki. Najbardziej znany jest jego rysunek "Chrystus ukrzyżowany" ukazujący cierpiącego Zbawiciela w nietypowym skrócie perspektywicznym, pod kątem, bez ukazywania Jego twarzy.

Święty Jan od Krzyża zmarł 14 XII 1591 r. w Ubedzie w Andaluzji (na południu Hiszpanii, obecnie w prowincji Jaen). Już zaraz po śmierci zaczęła panować opinia o jego świętości. W 1614 r. wszczęty został proces beatyfikacyjny zakończony uznaniem go za błogosławionego w 1675 roku. W 1726 r. został kanonizowany. Jego wspomnienie przypada 14 XII. Jest patronem karmelitów bosych. W 1926 r., w 200. rocznicę kanonizacji, został ogłoszony doktorem Kościoła, to znaczy kimś, kogo dorobek teoretyczny uznany został za wartościowy i wzbogacający doktrynę Kościoła. Dotyczy to zwłaszcza wspomnianego wyżej pojęcia "ciemnej nocy", to jest długotrwałego poczucia bycia opuszczonym przez Boga, co jest formą trudnej próby.

Ciekawostką jest to, że wspomniany wyżej rysunek "Chrystus ukrzyżowany" stanowił inspirację dla znanego malarza Salvadora Dalego, który namalował nawiązujący do niego obraz "Chrystus św. Jana od Krzyża". Jest to o tyle ciekawe, że ów twórca znany był z obrazów surrealistycznych, natomiast w tym wypadku stworzył dzieło bardzo "tradycyjne".

Święty inspirował też muzyków. Jego wiersze na utwory muzyczne adaptowali m.in. Federico Mompou, Amancio Prada, Silvio Fernandez Melgarejo, Carmelo Bernaola, Loreena McKennitt czy zespół Los Planetas.

Link do wykonania jednego z utworów:

https://www.youtube.com/watch?v=N0yTa9r12uE

W Polsce są dwa kościoły pod wezwaniem świętego – w Krakowie (w dzielnicy Wesoła) i Starosiedlu koło Gubina (woj. lubuskie, pow. krośnieński).