80. rocznica śmierci Antoniego Ossendowskiego (3 I 1945)

Dziś mija 80. rocznica śmierci Antoniego Ferdynanda Ossendowskiego – polskiego pisarza i podróżnika.

Antoni Ferdynand Ossendowski urodził się 27 V 1876 roku w Lucynie (obecnie na Łotwie, wtedy pod panowaniem rosyjskim). Studiował nauki przyrodnicze w Petersburgu oraz fizykę i chemię na Sorbonie w Paryżu. Jako przyrodnik odbył wiele podróży po Rosji, a także po innych krajach, głównie azjatyckich, ale także po Europie, Afryce i Ameryce. Na początku XX wieku zaczął też pisać, ale popularność zyskał dopiero w okresie międzywojennym. W okresie wojny domowej w Rosji był doradcą admirała Aleksandra Kołczaka, dowódcy z jednej z t. zw. "białych" armii, to znaczy walczących z bolszewikami. Po rozbiciu armii Kołczaka udało się Ossendowskiemu zbiec do Mongolii, gdzie działała inna "biała" rosyjska armia pod dowództwem barona Romana Ungerna. Pisarz był także jego doradcą.

W 1922 r. Ossendowski przyjechał do Polski. Wykładał geografię na kilku polskich uczelniach. Nadal podróżował. Przede wszystkim jednak stał się znany jako pisarz. Był autorem zarówno powieści, jak też beletryzowanych reportaży. Wśród znanych jego książek wydanych w latach 20. wymienić należy "Przez kraj ludzi, zwierząt i bogów" (1923), wspomnienia i szkice "Od szczytu do otłchani" (1925), reportaże z podróży do Maroka "Płomienna północ" (1926), reportaże z Algierii i Maroka "Pod smaganiem samumu" (1926), reportaże z Afryki "Niewolnicy słońca" (1927), powieści "Orlica" (1925), "Pięć minut do północy" (1928). W latach 30. wydał powieść "Iskry spod młota" (1936) propagującą pokojowe współżycie między narodami. Ossendowski był też autorem książek dla młodzieży, głównie o tematyce historycznej ("Pod polską banderą" z 1928 r., "Lisowczycy" z 1929 r., "Zagończyk" z 1931 r.), książek dla dzieci ("Życie i przygody małpki" z 1928 r., "Słoń Birara" z 1932 r.), prac geograficzno-krajoznawczych. Jego książki zyskały popularność dzięki barwności, choć w przypadku wspomnień i reportaży zdarzały się mylne informacje. Pisarz miał tendencje do koloryzowania.

W 1930 r. Ossendowski wydał powieść "Lenin" poświęconą przywódcy bolszewików i demaskującą "wodza rewolucji".

Antoni Ferdynand Ossendowski był pisarzem bardzo popularnym, i to nie tylko w Polsce, ale na całym świecie. Obok ojca Macieja Sarbiewskiego, Henryka Sienkiewicza i siostry Faustyny Kowalskiej był najczęściej wydawanym i tłumaczonym polskim autorem książek.

Od 1935 r. Ossendowski był prezesem Towarzystwa Literatów i Dziennikarzy. Przez pewien czas redagował czasopisma "Wiadomości Warszawskie" (1937) i "Film-Romans" (1938).

W okresie okupacji niemieckiej Ossendowski był zaangażowany w działalność podziemną. Ostatnie miesiące życia spędził w Żołwinie pod Warszawą. Zmarł 3 I 1945 roku w szpitalu w Grodzisku Mazowieckim. Pochowany został na cmentarzu w Milanówku. Niedługo po jego śmierci i pochówku do Warszawy i okolic wkroczyła Armia Czerwona. Doszło do rozkopania jego grobu i identyfikowania zwłok. Komuniści mieli mieć pewność, że Ossendowski rzeczywiście nie żyje. Pamiętali mu dobrze współpracę z "białymi", ogólnie zdecydowanie antykomunistyczne poglądy, a przede wszystkim wydanie książki o Leninie . Przez wiele lat w PRL obejmował go "zapis na nazwisko". Dopiero w latach 80. pozwolono na wzmianki o nim, a po 1989 r. możliwe stało się wznawianie jego publikacji.

W 2004 r. władze Milanówka ufundowały pomnik na jego grobie oraz nazwały jego imieniem jeden z miejskich skwerów. W Warszawie w miejscu jego zamieszkania znajduje się tablica pamiątkowa. Tablicę pamiątkową poświęconą mu odsłonięto także w Nieszawie. W 2011 r. Narodowy Bank Polski wydał poświęcony mu numizmat.