Święty Bernard z Clairvaux

Dziś Kościół wspomina świętego Bernarda z Clairvaux, XII-wiecznego mnicha, mistyka, doktora Kościoła, cieszącego się za życia wielkim autorytetem.

Święty Bernard urodził się prawdopodobnie w roku 1090 albo 1091. Pochodził z francuskiej rodziny rycerskiej. Był bardzo pobożny. Już od dzieciństwa marzył, by zostać zakonnikiem. Zrealizował to w 1112 roku. Zgłosił się wtedy to słynnego klasztoru cystersów w Citeaux. Cystersi byli zakonem założonym w XI wieku przez św. Roberta z Molesme, wracającym do pierwotnych ideałów św. Benedykta i benedyktynów, łączącym skromność i ascezę z pracą. W omawianym okresie cieszył się on rosnącym szacunkiem i popularnością. Nowy współbrat przyczynił się znacząco do wzmocnienia tej tendencji. W zakonie powierzono powierzono mu misję założenia nowego klasztoru. Cysterskie klasztory zakładane były w miejscach odosobnionych, często wśród bagien. Ich osuszania albo karczowanie lasu wpisywało się w ideał łączenia pobożności z aktywnością fizyczną. Klasztor, który założył św. Bernard, znajdował się kilkanaście kilometrów od Aube w północno-zachodniej Francji, w krainie zwanej Szampanią (obecnie Bar-sur-Aube w departamencie Aube w regionie Grand Est), w miejscu nazwanym Jasną Doliną, po łacinie Clara Vallis (obecnie w miejscowości Ville-sous-la-Ferte). Nazwie tej nadano bardziej francuskie brzmienie – Clairvaux. Dlatego święty przeszedł do historii jako Bernard z Clairvaux.

Na temat cystersów można przeczytać w osobnym artykule o ich założycielu:

https://radzyninfo.pl/pl/545_historia/230224_swiety-robert-z-molesme.html

Klasztor w Clairvaux rozrósł się i doszedł do znaczenia. Sam święty stał się znany nie tylko w całej Francji, ale w całej Europie. Odznaczał się nie tylko wielką pobożnością i skromnym życiem, ale także tym, że wygłaszał porywające kazania. Nazywano go z tego powodu "miodoustym".

Tworzył ponadto dzieła teologiczne. Były wśród nich między innymi: "O łasce i wolnej woli", "O stopniach pokory i pychy", "Księga o miłowaniu Boga", "Pięć ksiąg do papieża Eugeniusza III". Z jego spisanych kazań można wspomnieć komentarze do biblijnej "Pieśni nad pieśniami" (1136) i "O Najświętszej Maryi Pannie". Wśród listów zachował się także list do biskupa krakowskiego.

Święty Bernard miał ogromne nabożeństwo do Matki Bożej i krzewił Jej kult. Do dziś w modlitewnikach i książeczkach do nabożeństwa umieszczana jest modlitwa do Maryi jego autorstwa: "Pomnij o Najświętsza Panno Maryjo, że nigdy nie słyszano, abyś opuściła tego, kto się do Ciebie ucieka, Twej pomocy przyzywa, Ciebie o przyczynę prosi. Tą ufnością ożywiony do Ciebie, Panno nad pannami i Matko, biegnę, do Ciebie przychodzę, przed Tobą jako grzesznik płaczący staję. O Matko słowa, racz nie gardzić słowami moimi, ale usłysz je łaskawie i wysłuchaj. Amen.". Pisał wszakże nie tylko o Matce Bożej, lecz również o nawróceniu, miłości do Boga, czynił rozważania nad pychą i pokorą.

Święty Bernard był mistykiem. Promował pobożność opartą na uczuciu, a nie na teologicznej spekulacji, mimo że sam snuł nieraz rozważania teologiczne. Takie podejście było przyczyną jego konfliktu z Piotrem Abelardem. Uważa się, że swym podejściem wyprzedził i być może zainspirował świętego Franciszka z Asyżu.

Święty podkreślał rolę miłości. To zainspirowało go do wspomnianych wyżej komentarzy do „Pieśni nad pieśniami”. Twierdził, że dzięki miłości można poznać prawdy niepoznawalne rozumem.

Święty Bernard już za życia był bardzo ceniony i szanowany. Mówiło się, że miał autorytet większy niż ówcześni papieże. Nie była to zupełnie nowa sytuacja, gdyż w okresie upadku papiestwa w X i pierwszej połowie XI wieku zwanym "pornokracją" większy autorytet mieli opaci z opactwa Cluny, jednak od tamtego czasu sporo się zmieniło. Reformy z XI wieku poprawiły wszakże sytuację i odbudowały autorytet papiestwa. Mimo to św. Bernard nie wahał się strofować papieża Eugeniusza III, zresztą współbrata z zakonu cystersów, zarzucając mu m.in. nieudolność, chciwość czy błędne decyzje, ale też chwaląc za walkę z uroszczeniami świeckich władców. Papież z pokorą przyjmował nawet surowe uwagi i się do nich stosował.

Skoro św. Bernard nie wahał się strofować papieża, to tym bardziej nie miał oporów czynić tego w przypadku biskupów i opatów. Wspomniane wcześniej opactwo w Cluny od czasów szczytu swej duchowej potęgi "obrosło w piórka", przez co mnisi, a zwłaszcza opaci, zaczęli pławić się w luksusie, zaprzeczając dawnym ideałom. Święty Bernard krytykował ich za bogactwo i rozrzutność. Przypominał, by nie zapominać o ubogich. Na tym tle wszedł w spór z Sugerem, opatem Saint-Denis i współpracownikiem króla Ludwika VI, gdy wypominał mu niepotrzebne złocenia w... uprzężach koni. Na przeszkodzie nie stanęła nawet wcześniejsza przyjaźń z Sugerem.

Pokazem autorytetu świętego była jego rola w dojściu do skutku drugiej krucjaty w 1147 roku, której przyczyną był upadek Hrabstwa Edessy, jednego z państw utworzonych przez krzyżowców podczas pierwszej krucjaty. Apele świętego przyczyniły się nie tylko do dojścia do skutku krucjaty, ale także tego, że udział w niej w przeciwieństwie do pierwszej wzięli monarchowie. Wyprawa zakończyła się wszakże niepowodzeniem. Przy okazji warto jeszcze dodać, że święty Bernard miał też inny, jeszcze istotniejszy wpływ na dzieje rycerstwa. Mianowicie w swych pismach stworzył ideał chrześcijańskiego rycerza. Przedstawił go w dziele "O chwale nowego rycerstwa". Wcześniej z pewnym dystansem podchodzono do ludzi bądź co bądź parających się przemocą. Według świętego rycerz winien służyć Bogu, Kościołowi i najsłabszym, których powinien bronić. Stworzył zatem to, co dziś nazywamy "rycerskością", etosem rycerskim. Był to przełom kulturowy, próba kanalizacji instynktu wojowniczego i przekierowania w stronę czegoś pożytecznego. Jedną z prób wdrożenia tego było opracowanie przez Bernarda reguły zakonu templariuszy.

Święty Bernard z Clairvaux zmarł w opinii świętości 20 VIII 1153 roku. Już w 1174 roku został kanonizowany, zaś w roku 1830 – uznany za doktora Kościoła. W 1953 r. papież Pius XII poświęcił mu specjalną encyklikę. Jego wspomnienie przypada 20 VIII. Jest patronem cystersów, Burgundii, Ligurii, Genui, Gibraltaru, Pelplina oraz pszczelarzy, choć popularniejszy jako patron pszczelarzy jest święty Ambroży.