500. rocznica urodzin królowej Anny Jagiellonki (18 X 1523)

Dziś mija okrągła, 500. rocznica urodzin królowej Anny Jagiellonki, ostatniej przedstawicielki dynastii Jagiellonów.

Anna Jagiellonka urodziła się 18 X 1523 roku w Krakowie jako córka króla Zygmunta I Starego i królowej Bony. Była czwartym z kolei dzieckiem pary królewskiej. Królowa Bona koncentrowała swoją uwagę na Zygmuncie Auguście jako synu i przyszłym królu oraz jeszcze w pewnym stopniu na najstarszej córce, królewnie Izabeli. Młodsze córki były jakby na uboczu uwagi rodziców. Miały modne suknie i klejnoty, ale nie uwzględniano ich w planach politycznych i zaniedbywano sprawę ich zamążpójścia. Sytuacja nie zmieniła się po objęciu tronu przez ich brata, Zygmunta II Augusta. Ostatecznie królewna Zofia została wydana za księcia brunszwickiego Henryka II, zaś najmłodsza Katarzyna za szwedzkiego królewicza Jana, który został królem swego kraju. Anny za mąż nie wydano. Wprawdzie król Zygmunt w czasie, gdy car Iwan Groźny proponował zawarcie małżeństwa między nim a królewną Katarzyną, odpowiedział, że najpierw trzeba wydać za mąż jej starszą siostrę, ale była to tylko gra na zwłokę, bo król wiedział, że to ten pomysł to podstęp cara i że wcale nie doprowadzi do pokoju z Moskwą. Był też pomysł wydania królewny Anny za mąż za duńskiego księcia Magnusa w ramach układów z Danią podczas walk o Inflanty, ale projekt ten nie został zrealizowany. Król Zygmunt nie lubił zresztą siostry, która była niechętnie nastawiona do jego zauszników i nie akceptowała rozpusty brata.

Żyjąca na uboczu królewna, nie mieszkająca nawet na Wawelu, ale na Mazowszu, nagle znalazła się w centrum zainteresowania po śmierci Zygmunta II w 1572 roku. Stała się wskutek tego ostatnią pozostałą w kraju przedstawicielką dynastii Jagiellonów. Wprawdzie postanowiono, że tron będzie elekcyjny, ale przywiązanie do dynastii sprawiły, że popularny był pogląd, że przyszły elekcyjny król powinien poślubić ostatnią Jagiellonównę. Starający się o tron polski Habsburgowie obiecywali, że jeden z nich, arcyksiążę Ernest, gotów jest poślubić królewnę. Takie same obietnice składane były przez wybranego ostatecznie na króla Henryka Walezego. Nie dotrzymał jednak słowa, zwłaszcza że warunku zawarcia tego małżeństwa nie wpisano ostatecznie do spisanych zobowiązań kandydata. Problemem był wiek królewny Anny, która miała już 50 lat. W tej sytuacji pomysły zaaranżowania małżeństwa z kandydatami blisko 30 lat młodszymi wyglądały nieco dziwnie. Mimo to Anna Jagiellonka została ostatecznie królową. Stał się tak wskutek ucieczki Henryka Walezego z Polska, po której został on zdetronizowany. Podczas drugiego bezkrólewia wydawało się, że królem zostanie cesarz Maksymilian Habsburg. Miał on poparcie większości senatorów. Jednak masy szlacheckie odnosiły się z nieufnością do Niemca. Na dodatek cesarz działał opieszale, przez co nawet jego stronnicy zaczęli czuć się zawiedzeni. Wówczas powstał pomysł, by królową ogłosić Annę Jagiellonkę, a na męża wybrać jej księcia siedmiogrodzkiego Stefana Batorego. Ten kandydat nie budził żadnych obaw szlachty. Był też kawalerem, więc mógł pojąć za żonę polską królewnę. Dodatkowym atutem było to, iż był od niej młodszy tylko 10 lat, a nie 30, przez co małżeństwo nie aż tak wyglądało sztucznie. Zarówno nowo obrana królowa, jak też „przydany” jej mąż zgodzili się na propozycję.

Mimo że w teorii król Stefan i królowa Anna mieli równorzędny status, to w praktyce to Stefan Batory stał się faktycznym władcą, a Anna Jagiellonka "zwykłą" królową stojącą w jego cieniu. Małżonkowie nie spędzali zresztą zbyt dużo czasu ze sobą. Król Stefan był stale albo na polowaniach, albo na wojnie.

Jedyny raz w aktywniejszy i skuteczny sposób królowa Anna włączyła się po śmierci męża w 1586 roku. Nie miała na tyle silnej „żyłki politycznej”, by ogłosić, że bezkrólewia nie ma, bo ona została przecież wybrana królem-kobietą. Zamiast tego zaangażowała w wybór swego siostrzeńca, szwedzkiego królewicza Zygmunta Wazy, który został ostatecznie królem jako Zygmunt III. Po jego wyborze odsunęła się ostatecznie od spraw politycznych. Ostatnie lata życia spędziła w Warszawie.

Zasługą Anny Jagiellonki było doprowadzenie do dokończenia rozpoczętego przez jego brata budowy pierwszego stałego mostu w Warszawie. Na temat tego mostu można przeczytać w oddzielnym artykule: https://radzyninfo.pl/pl/545_historia/233352_450-rocznica-otwarcia-pierwszego-stalego-mostu-w-warszawie.html

Z uwagi na jej rolę w budowie tego mostu jeden ze współczesnych mostów w Warszawie nosi jej imię.

Anna Jagiellonka była wielką miłośniczką haftu. Sama chętnie haftowała, m.in. ornaty i obrusy. Znana była też z wielkiej pobożności. Wiadomo, że wspierała zdolnych studentów.

Królowa Anna Jagiellonka zmarła 9 IX 1596 roku w Warszawie. Pochowana została na Wawelu. Podczas Mszy pogrzebowej kazanie dotyczące jej wygłosił ksiądz Piotr Skarga, mówiąc, że dała "piękny koniec i zamknięcie domu jagiellońskiego" oraz sławiąc zalety zmarłej.