100. rocznica śmierci Władysława Zamoyskiego (3 X 1924)

Dziś mija okrągła, 100. rocznica śmierci zasłużonego działacza społecznego Władysława Zamoyskiego.

Władysław Zamoyski pochodził ze znanej arystokratycznej rodziny. Urodził się 18 XI 1853 roku w Paryżu jako syn Władysława Zamoyskiego starszego i Jadwigi z Działyńskich. Rodzicom zawdzięczał miłość do Polski, żywą mimo mieszkania na obczyźnie. Po matce odziedziczył ponadto zacięcie społecznikowskie. Na jej temat był oddzielny artykuł:

https://radzyninfo.pl/pl/545_historia/235305_100-rocznica-smierci-jadwigi-zamoyskiej-4-xi-1923.html

Władysław Zamoyski początkowo kształcony był prywatnie, potem uczęszczał do Lycée Impérial Charlemagne w Paryżu. Potem zgodnie z wolą zmarłego w 1868 r. ojca próbował się dostać do Ecole Politechnique. Cztery próby zakończyły się niepowodzeniem. Wobec tego zaciągnął się na pewien czas do armii francuskiej. Doszedł do stopnia podporucznika.

W 1879 r. jako przedstawiciel francuskiej komisji rządowej wybrał się w podróż na Wystawę Powszechną w Sydney. Był to początek długiej podróży po Australii i Oceanii. Zwiedzał różne miejsca. Poza Sydney zwiedził też wszystkie inne większe miasta australijskie, tamtejsze kopalnie, był w buszu, spotykał się z Polakami mieszkającymi w Australii. Potem ruszył dalej, odwiedzając po kolei Tasmanię, Nową Kaledonię, Nową Zelandię,Wyspy Tonga, Samoa i Hawaje. Dotarł do Stanów Zjednoczonych, gdzie znowu spotykał się z rodakami. Po drodze zgromadził kolekcję etnograficzną, okazy flory i fauny oraz próbki mineralogiczne, a także zbiór fotografii liczący ponad 200 sztuk.

W trakcie pobytu w USA w 1880 r. dotarła do niego wiadomość o śmierci wuja, Jana Działyńskiego, który zapisał mu swój majątek. Dzięki temu mógł osiąść na stałe na ziemiach polskich. Przebywając w Wielkopolsce, hrabia rozpoczął działalność społeczno-gospodarczą (m.in. wykupywanie majątków polskich zagrożonych przejęciem przez Niemcy; wspieranie tworzonej przez matkę Szkoły Domowej Pracy Kobiet). Był współzałożycielem Banku Ziemskiego w Poznaniu. Rozszerzył zakres działalności przedsiębiorstwa handlu żelazem, zbudował warsztaty i odlewnię, uruchomił produkcję i sprzedaż oraz naprawę maszyn rolniczych, zapewniając pracę licznym Polakom. Oprócz tego miał zasługi w odnowieniu swej siedziby – pięknego zamku w Kórniku.

W 1885 r. w wyniku t. zw. "rugów pruskich", czyli wyganiania z terenu zaboru pruskiego tych Polaków, którzy nie urodzili się w Prusach i nie mieli tamtejszego obywatelstwa, Władysław Zamoyski, jego matka i siostra musiały opuścić Wielkopolskę. Odwiedzić Kórnik mogli dopiero w 1912 roku. Na zaproszenie krewnego, Andrzeja Zamoyskiego, osiedli w zaborze austriackim. Władysław Zamoyski odegrał istotną rolę w dziejach Zakopanego. W 1889 r. kupił dobra zakopiańskie, by nie wpadły w obce (niepolskie) ręce. Już wtedy dostrzegano potencjał miejscowości. Zamoyscy zamieszkali najpierw w wynajętej willi "Adasiówka", gdzie umieszczono także Szkołę Domowej Pracy Kobiet, prowadzoną przez Jadwigę Zamoyską. Dzięki staraniom Zamoyskiego powstały linia kolejowa Chabówka – Zakopane i szosa do Zakopanego. Oprócz tego łożył pieniądze na proces między Królestwem Galicji a Królestwem Węgier o Morskie Oko. W 1902 r. wyniku sądu arbitrażowego w Grazu to piękne jezioro stało się częścią Galicji. Nabrało to jeszcze większego znaczenia po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, kiedy to dawna granica między częściami Austro-Węgier stała się granicą państwową polsko-czechosłowacką (obecnie polsko-słowacką).

Władysław Zamoyski udzielał się społecznie także poprzez uczestnictwo w różnych stowarzyszeniach. Był członkiem honorowym Towarzystwa Rybackiego w Krakowie (od 1890 r.), Towarzystwa Przemysłowców w Kórniku (od 1894 r.), kórnickiego Bractwa Strzeleckiego (od 1899 r.), Towarzystwa Tatrzańskiego (od 1901 r.), Tatrzańskiego Towarzystwa Narciarzy w Krakowie (1923 r.), członkiem wieczystym Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego (od 1903 r.), prezesem Instytucji Czci i Chleba, organizacji zapewniającej opiekę materialną weteranom powstań (od 1907 r.), prezesem Rady Zawiadowczej Kolei Żelaznej Chabówka – Zakopane (od 1908 r.), członkiem-założycielem Towarzystwa „Sokół” w Krakowie (1892 r.) oraz paryskiego Towarzystwa Polskiego Literacko-Artystycznego (1910 r.), członkiem Ligi dla Spolszczenia Miast (1913 r.) oraz Komitetu Skautowego w Zakopanem (1914 r.). Od 1900 r. należał do Związku Pomocników Salezjańskich w Turynie.

W 1894 r. Zamoyski wystawił na Powszechnej Wystawie Krajowej we Lwowie najcenniejsze eksponaty z zamku w Kórniku oraz produkty z dóbr zakopiańskich.

Tuż przed wybuchem I wojny światowej rodzina Zamoyskich wyjechała do Paryża. Rozpoczęcie się wojny uniemożliwiło powrót. Wiadomo, że z Zamoyskim kontaktowali się członkowie Komitetu Narodowego Polskiego.

W czasie powstania wielkopolskiego Zamoyski ze swojej kieszeni łożył pieniądze na uzbrojenie jednego z oddziałów powstańczych. Zwycięstwo powstania i powrót Wielkopolski do Polski umożliwił powrót do dóbr kórnickich.

Po śmierci Jadwigi Zamoyskiej w 1923 r. Władysław Zamoyski postanowił zrealizować plan, który oboje z matką powzięli już w 1912 roku, a mianowicie... rezygnacji z majątku na rzecz fundacji łożącej na sprawy narodowej o nazwie Zakłady Kórnickie. Było to ułatwione przez fakt, że sam nigdy się nie ożenił i nie miał dzieci, które mogłyby po nim dziedziczyć. Stosowny akt notarialny został sporządzony 201 VI 1924 roku. We wrześniu tego roku, tuż przed śmiercią, Zamoyski dodatkowo przekazał fundacji swoją bibliotekę oraz dzieła sztuki.

Władysław Zamoyski zmarł 3 X 1924 roku w Kórniku. Pochowany został w krypcie rodzinnej pod kościołem w Kórniku.

W 1933 r. prezydent Ignacy Mościcki za jego zasługi przyznał mu pośmiertnie Wielką Wstęgę Orderu Odrodzenia Polski.

Imię Władysława Zamoyskiego nosi Szkoła Podstawowa nr 90 w Poznaniu. W Zakopanem stoi jego pomnik.